Uppeldi og menntun - 01.01.1998, Síða 108

STARFSNÁM í FRAMHALDSSKÓLANUM
handverkið af hólmi. Þar reynir frekar á kunnáttu í meðferð véla og tungumála-
kunnáttu til að geta lesið leiðbeiningar með tækjum eða efnum. Nú er ekki smíðað
frá grunni heldur sett saman úr aðfengnum íhlutum. Iðngrein hefur breytzt úr
handverki í einfalda samsetningu eða bilanaleit með tölvu. I skýrslu nefndar um
mótun menntastefnu er lýst dæmi um tilraunaverkefni í kennslu bókiðngreina í
Iðnskólanum í Reykjavík árið 1993. Þar er sveinsprófi hagað svo að annar hlutinn er
verklegur á vinnustað en hinn hlutinn er bóklegur sem burtfararpróf úr Iðnskólan-
um. Þarna sést tilflutningur úr verklegu prófi til bóklegs prófs sem væntanlega
endurspeglar að hluti náms og námsmarkmiða hefur flutzt í bóknám.
Hinar gömlu löggiltu iðngreinar hafa einnig staðið gegn viðurkenningu á stutt-
um námsbrautum og jafnvel talið að þær ógni þeim. Þar með hefur ekki tekizt að
veita hinum útskrifuðu nokkra viðurkenningu á sínu námi eftir tveggja ára skóla-
göngu, og enn síður að slíkt nám veiti nokkur þau réttindi sem viðkomandi starfs-
grein eða þjóðfélagið metur gild. Hinar gömlu iðngreinar eru því ekki vænlegur
samstarfsaðili við mótun starfsnáms á þessu skólastigi og hafa reyndar stofnað til
sérskóla í sinni grein. Er Rafiðnaðarskólinn gott dæmi um það.
Ef litið er á þróun atvinnu á íslandi frá árinu 1950 til ársins 1994, kemur í ljós að
hlutfallsleg skipting vinnuafls eftir atvinnugreinum hefur breytzt mjög mikið. Arið
1950 var 32,6% mannaflans í frumvinnslugreinunum, landbúnaði og fiskveiðum, en
33,4% í þjónustugreinum. Árið 1994 ber svo við að aðeins 9,9% mannafla er við
frumframleiðslu, en 63,6% mannaflans eða næstum tveir af hverjum þremur er við
þjónustustörf. í úrvinnslugreinum hefur hlutdeild vinnuafls lækkað úr 34% í 26,5%
á sama tíma (Þjóðhagsstofnun 1998).
Hvaða ályktanir er hægt að draga af þessum tölum um starfsmennt og iðnnám?
Mikill tilflutningur vinnuafls milli atvinnugreina er fyrsta staðreynd. Sú hreyfing
þýðir að starfsmenntir í skólakerfinu þurfa að fylgja þeirri þróun sem verður í
þjóðfélaginu. Hreyfingin er öll frá frumframleiðslu til þjónustu. Þar með eykst vægi
starfsmennta sem ekki eru endilega verkmenntir eða handmenntir heldur eru á
öðrum þekkingarsviðum en hinum hefðbundnu. Miklar breytingar sem fylgja
tölvuvæðingunni og upplýsingabyltingunni skapa fjölda nýrra starfa og heilar at-
vinnugreinar sem byggjast öllu frekar á bóknámi og ýmiss konar tækninámi sem
lítið kemur handverki og iðnum við. Það er því ekki nema eðlilegt að nemendur í
framhaldsskóla horfi til þess sem er að gerast í atvinnulífinu og fylgi því fordæmi
eða þeim vísbendingum sem vinnumarkaðurinn gefur þeim þegar kemur að starfs-
vali. Afleiðingin er sú sem sjá má. Valið beinist að hinu almenna bóknámi sem
hentar betur sem undirbúningur undir störf í þjóðfélagi með hátt þjónustustig held-
ur en að iðnnámi eða verknámi.
Einnig má velta því fyrir sér af hverju verknám - og þá fyrst og fremst iðnnám -
stendur ekki fastar í ístöðunum en raun ber vitni, sérstaklega þegar horft er til
sterkrar stöðu starfsmennta á framhaldsskólastigi almennt í Evrópu. Svarið er þetta:
Iðnmenntun, stéttarhefð og „valdastaða" íslenskrar iðnmenningar á sér enga hefð á
íslandi eins og í Evrópu þar sem þessar stéttir eiga uppruna sinn sem valdastétt
meðal borgara allt frá miðöldum eins og getið er um hér á undan.
Annað er það að menntun á íslandi er afar bundin bóknámshefð. Þegar iðn-
106