Tímarit lögfræðinga - 01.11.2000, Blaðsíða 29

en þá sem refsing er lögð við í lögum, sbr. 1. gr. almennra hegningarlaga nr.
19/1940, en röksemdir dómara fyrir niðurstöðu um það eiga að koma fram í
dómi, sbr. 1. mgr. 135. gr. laga um meðferð opinberra mála. Hin lögfræðilega
niðurstaða verður því óhjákvæmilega veigamikill þáttur í rökstuðningi dómara.
Efnisreglumar, sem úrlausn málsins ræðst af, hafa áhrif á það hvemig og
hverjum röksemdum er beitt við úrlausn málsins. Dómari þarf m.a. að taka
afstöðu til þess hvort tiltekin réttarregla á við um sakarefnið. Stundum virðist
reglan eiga við en sérstakar ástæður geta hins vegar leitt til þess að henni verður
ekki beitt við úrlausn á tilvikinu sem um ræðir. í öðrum tilfellum geta fleiri
jafnréttháar, ósamrýmanlegar réttarheimildir átt við um úrlausnarefnið. Dómar-
inn þarf þá að leysa úr því með aðferðum lögfræðinnar hverri þeirra verður beitt
við úrlausnina. Hvert sem viðfangsefnið er og hver sem niðurstaðan verður þarf
dómarinn að færa lögfræðileg rök fyrir henni. I rökstuðningi dómara kemur því
fram samkvæmt hvaða réttarheimildum leyst er úr sakarefninu svo og á hvaða
lagagrunni niðurstaðan er annars reist.
Fram hafa komið skilgreiningar á því hvernig komist verði að lögfræðilegri
niðurstöðu í dómsmáli.51 Þar er m.a. um að ræða réttarheimspekileg efni en rök-
leiðslur í dómum hafa verið talin viðfangsefni réttarheimspekinnar.52 Aðferð-
um, sem beitt er við lögfræðilegar úrlausnir, er lýst í lögfræðiritum53 og í fræði-
ritum um réttarheimildir og lögskýringar kemur fram hvernig réttarreglum er
beitt.54 Þrátt fyrir þessi og önnur ítarleg skrif eru viðmiðanir dómstóla ekki
alveg einhlítar í þessum efnum.
Sigurður Líndal segir á bls. 111-1121 grein sinni „Stjórnskipulegt vald dómstólanna“
í Tímariti lögfræðinga, 2. hefti 1993, að í fyrsta lagi séu lagaákvæði sjaldan svo af-
dráttarlaus að þau geymi fullmótaða reglu, sem leysi sjálfkrafa úr álitaefni, og hafi
m.a. þess vegna reynst óhjákvæmilegt að viðurkenna fleiri en eina réttarheimild sem
dómari geti reist niðurstöðu sína á. I öðru lagi hafí dómari „nokkurt frelsi um að velja
réttarheimildir og þá um leið röksemdir fyrir niðurstöðu sinni“. I þriðja lagi leiði af
þessu að dómari verði að túlka réttarheimildirnar og beita þeim með gagnrýni. Engin
almennt viðurkennd viðmið séu til um það hvemig eigi að beita réttarheimildum.
Ekki hafi menn þó algerlega frjálsar hendur því að sumar réttarheimildir gangi fram-
51 Um þær er t.d. fjallað í grein Skúla Magnússonar: „Um hina einu lögfræðilega réttu niður-
stöðu“ í Úifljóti, 1. tbl. 1999, bls. 87-108 og í ritum sem þar er vísað til.
52 Þetta kemur t.d. fram í grein Garðars Gíslasonar: „Nokkur viðfangsefni réttarheimspeki" í
Tímariti lögfræðinga, 1. hefti 1972. Á bls. 5-6 er vitnað til flokkunar H.L.A. Harts á viðfangsefn-
um réttarheimspeki í grein hans „Problems of Legal Philosophy" í ritinu Encyclopedia of Philo-
sophy. Til eins þessara flokka teljist spumingar um rökleiðslu í málflutningi og dómum.
53 Sjá t.d. greinar Magnus Aarbakke: ..Harmonisering av rettskilder" í TfR 1966, bls. 499-518
og Jon Bing: „Fra problem til resultat. Modell av den juridiske beslutningsprosess" í Jussens
venner, 1. hefti 1975, bls. 1-32.
54 Sjá t.d. Lögskýringar eftir Davíð Þór Björgvinsson; Retskildeme eftir Ruth Nielsen;
Rettskildelære eftir Torstein Eckhoff og Jan E. Helgesen, Juridisk Gmndbog I; Retskilderne eftir
W.E. von Eyben og Almenn lögfræði eftir Ármann Snævarr. Sjá einnig önnur rit sem vitnað er
til í þessum bókum.
195