Tímarit lögfræðinga - 01.11.2000, Page 35

það í samræmi við lög og almenn lögmál sem gilda um rökfærslur og rökrétta
hugsun og samkvæmt hefðbundnum aðferðum sem beitt er við lögfræðilegar
úrlausnir.
Aðferðir, sem notaðar eru við lögfræðilegar úrlausnir, eru á ýmsan hátt hlið-
stæðar aðferðum rökfræðinnar og að nokkru leyti reistar á sömu lögmálum og
þar gilda. En þótt byggt sé á rökfræðilegum aðferðum þarf að setja úrlausnar-
efnið í lögfræðilegt samhengi. í rökstuðningi fyrir dómsniðurstöðu reynir enn
fremur á margvísleg atriði og mat á þeim. Því nægir ekki að styðjast eingöngu
við aðferðir og lögmál rökfræðinnar þótt þess verði jafnan að gæta að brjóta
ekki gegn þeim.
I dómsúrlausn þarf að taka afstöðu til þess hverjar forsendur skipti máli, m.a.
hver málsatvik hafi þýðingu að lögum fyrir úrlausnarefnið. Einnig þarf að taka
afstöðu til þess hvað af umdeildum atvikum eða staðhæfingum hafi tekist að
sanna og hvernig sú niðurstaða var fengin. Enn fremur þarf að ákveða hverjum
réttarreglum verði beitt við úrlausn á sakarefninu og með hvaða rökum.
Dómari þarf að gæta þess að rökstuðningur sé réttilega upp byggður þar sem
aðalatriði eru greind frá aukaatriðum, samhengið í rökfærslunni er rökrétt og
niðurstöður og ályktanir, sem dregnar eru af því sem fram hefur komið, eru rök-
réttar. Þess þarf að gæta að velja röksemdirnar sem við eiga en þær eru valdar
út frá verkefni dómsins sem er að leysa úr sakarefninu á grundvelli krafna og
málsástæðna aðila og samkvæmt réttarreglum sem eiga við um úrlausnarefnið.
Einnig þarf að velja viðeigandi rök þegar afstaða er tekin til sönnunaratriða.
Þegar rökin eru valin fyrir niðurstöðunni eru þau vegin gegn þeim rökum sem
leiða til gagnstæðrar niðurstöðu.
Einnig þarf að gæta þess að rökin komi réttilega fram. Rökstuðningurinn á
að vera skýr, skilmerkilegur og skiljanlegur. Röksemdimar eiga að endurspegla
skýra hugsun, málefnaleg og viðeigandi rök og niðurstöðu sem hefur stoð í lög-
um. Þegar dómari setur fram rökin fyrir niðurstöðunni eftir lögfræðilegum
aðferðum verður hann að gæta þess að gera það á þann hátt að rökfærslan
komist til skila.
Rökstuðningur getur að nokkru ráðist af því hvort sakarefnið er mikilvægt
frá almennu sjónarmiði. Sérstaklega þarf að gæta þess að haga rökstuðningi í
rnáli sem gæti haft fordæmisgildi með tilliti tii þess. Til þess að unnt verði að
ná því marki að tryggja samræmi í úrlausnum dómstóla þarf rökstuðningur að
vera skýr og skiljanlegur.
Val dómara á röksemdum vekur stundum spurningar um mat þeirra á því
hver rök verði talin skynsamleg. Ýmis áhugaverð álitamál geta komið upp í því
sambandi eins hér á eftir verður nánar greint frá.
3.1 Hvernig á að byggja upp rökstuðning?
Rökstuðningur er byggður upp með því að forsendurnar, sem lagðar eru til
grundvallar dómsniðurstöðunni, eru settar fram. í forsendum dóms eiga máls-
atvikin, sem skipta máli fyrir úrlausnina, að koma fram í rökréttu samhengi svo
201