Tímarit lögfræðinga - 01.11.2000, Blaðsíða 36

og málsástæður aðila. Forsendurnar eru settar í lögfræðilegt samhengi og
dregnar eru rökréttar ályktanir og niðurstöður af þeim. Mikilvægt er að fram
komi hver tengsl forsendna, ályktana og niðurstöðu eru.
Niðurstaða dómsins fæst með röklegum og lögfræðilegum aðferðum og
ræðst af forsendum og réttarreglunum sem beitt er við úrlausnina. Rökin eru
ástæðurnar fyrir því að aðstæðurnar og atvikin, sem lýst hefur verið, verði
heimfærð til tiltekinnar réttarreglu. Því verður að svara hvers vegna reglan er
talin eiga við um tilvikið sem um ræðir, þ.e. með hvaða rökum hún er talin eiga
við um það. í röksemdunum gerir dómarinn grein fyrir því hvernig og hvers
vegna þær forsendur sem hann tiltekur leiða til niðurstöðunnar að lögum.
Réttarregluna þarf e.t.v. að túlka til að finna efnislegt innihald hennar. Máls-
atvikin þarf að meta til að finna hvort reglan á við urn þau. Þetta þarf oft að gera
þannig að innihald reglunnar ræður því hver málsatvik skipti máli. Málsatvikin
og hvernig þau eru metin getur hins vegar haft áhrif á það hvernig réttarreglan
verður túlkuð. Hvort um sig getur þannig haft áhrif á hitt og því fer óhjá-
kvæmilega fram víxlverkun við túlkun á réttarreglu og mat á málsatvikum. Þess
vegna á ekki að semja dóminn eins og niðurstaðan korni á óvart heldur á að
byggja rökstuðning þannig upp að þau atvik og aðrar forsendur, sem dómarinn
lýsir í dóminum, leiði samkvæmt réttarreglunni til niðurstöðunnar.73
Þegar málsatvikin eru metin og sett fram er það gert í þeim tilgangi að sjá
megi hvað skiptir máli og hvernig það skiptir rnáli fyrir úrlausnina. Atvikin þarf
að setja í rökrétt samhengi og í rétta tímaröð. Greina þarf á milli aðalatriða og
aukaatriða og dómarinn þarf að meta hvað skiptir mestu máli, hvað skipti meira
máli en annað og hvað skiptir ekki máli fyrir úrlausnina. Forðast ber að taka þau
atriði með sem ekki skipta máli. Ef allt er tekið þannig að enginn greinarmunur
er gerður á því sem hefur þýðingu og því sem ekki hefur þýðingu er alls ekki
ljóst hver rökin eru fyrir niðurstöðunni. Einnig ber að forðast endurtekningar.
Stundum er þó óhjákvæmilegt að endurtaka þær forsendur sem skipta máli fyrir
niðurstöðuna, t.d. til að samhengið verði ljóst eða tengsl forsendna og niður-
stöðu.
Þótt þessar aðferðir séu í raun eðlilegar og röklegar leiða þær ekki endilega til
einhlítra viðmiðana. Það sem einn dómari telur að skipti mestu máli telur annar
e.t.v. að skipti ekki máli. Enn erfíðara er að segja fyrir um það hvemig beri að
draga rökréttar ályktanir af því sem fram hefur komið. Þegar atvik em nretin og
hvaða þýðingu þau hafa geta því komið upp margvísleg vandasöm álitamál.
Til þess að rökstuðningur geti talist vel upp byggður þarf hann að vera skýr,
skilmerkilegur og markviss. Mál geta hins vegar verið misjöfn og dómarar
misjafnir. Dómari getur átt auðvelt með að byggja upp rökstuðning í einu máli
73 Þór Vilhjálmsson bendir á í Réttarfari III, bls. 60, að yfirleitt séu forsendur ritaðar þannig að
svo sé látið líta út sem dómarinn viti ekki hver úrslitin eigi að verða fyrr en komið er að niðurstöð-
unni. Þetta orki tvímælis og alloft sé ljóst að sú aðferð hafi ekki verið höfð. Hér verður þó að hafa
í huga að þessi ábending höfundar er f riti frá árinu 1975 og e.t.v. á hún ekki við í dag.
202