Tímarit lögfræðinga - 01.04.2003, Page 30

lega (þjóðlega) sjálfstjórnarrétt sem rétt íslendinga til að vera eigin stjómar-
skrárgjafi. Þjóðin hafi sérstakan rétt og eigi ekki að vera undir „aðra þegna
Danakonungs sett“, þ.e. almenna kjósendur í Danmörku. Við útfærslu þessa
réttar sótti Benedikt fyrirmyndir í stjómskipun breskra nýlendna, ekki síst til
Kanada, en fullveldi nefndi hann ekki fyrr en síðar.
Þegar Valtýr Guðmundsson kynnti fyrst hugmyndir sínar í stjórnarskrár-
málinu á fundi í Juridisk samfund í Kaupmannahöfn árið 1895, nefndi hann
fullveldi einungis í tilvísun í danskan stjómskipunarrétt en tengdi það á engan
hátt við kröfur íslands.1'
í Uppkastinu svonefnda frá 1907 var Island ekki lýst fullvalda ríki en því
stillt upp sem sérstöku ríki „við hlið Danmerkur“ sem hefði fullt forræði í þeim
málum sem ekki væri skýrt kveðið á um að teldust sameiginleg mál. I 1. gr.
sagði:
Island er frjálst og sjálfstætt land, er eigi verður af hendi látið. Það er í sambandi við
Danmörku um einn og sama konung og þau mál, er báðir aðilar hafa orðið ásáttir um
að telja sameiginleg í lögum þessum. Danmörk og Island em því í ríkjasambandi, er
nefnist veldi Danakonungs.
Hér verður ekki rakin fræg og flókin saga Uppkastsins eða andstöðunnar við
það nema að því leyti er varðar fullveldishugtakið, en svo virðist sem markmið
sjálfstæðisbaráttunnar hafi um þær mundir fyrst verið skilgreint með hugtakinu
fullveldi.
2.2 Fullveldi verður krafa íslendinga
I tímaritsgrein frá 1908 lýsir Gísli Sveinsson atburðum ársins 1907 og rekur
beinlínis hvernig krafan um sjálfstæði þróaðist að formi, þ.e. að orðalagi og
hugsun.” Framan af ári var byggt á orðalagi hins svonefnda Blaðamannaávarps
sem ritstjórar helstu blaða landsins undirrituðu, raunar árið 1906, en þar var
sjálfstæðiskrafan sett fram svo að ísland yrði frjálst sambandsland, en þá
hugmynd telur Gísli vera eldri, raunar hina sömu og sett var fram á þjóðfund-
inum 1851 af Jóni Sigurðssyni. Gísli færir rök fyrir því að þetta orðalag sé alls
ekki fullnægjandi vegna þess að í því felist í raun viðurkenning á innlimun
íslands í danska ríkið, jafnvel þótt ekki sé við það átt. Því brýnir hann menn til
að gera sér sem besta grein fyrir því að:
Alfrjáls lönd, eftir því sem þau geta verið það réttarlega, eru nefnd ríki (Stat). En
hvað er það sem er aðaleinkenni slíkra landa, þeirra er hafa ríkisréttindi? Það verður
sagt í einu orði: Það er fullveldi (Suverænitet), eða æðsta valdið, er þau hafa í öllum
málum sínum (ekki aðeins í nokkrum sérmálum).
12 Valtýr Guðmundsson: „Landsrjettindi íslands og stjómarbarátta“. Eimreiðin. 1. hefti 1896, bls.
1-20.
13 Gísli Sveinsson: „Sjálfstæðismálið 1907“. Eimreiðin. 2. hefti 1908, bls. 81-95.
24