Tímarit lögfræðinga - 01.04.2003, Síða 41

Peter Hay færði rök fyrir því að fjögur af hinum fyrrnefndu sex einkennum
lýstu aðeins stigsmun á Evrópubandalögunum og öðrum alþjóðlegum stofn-
unum t.d. Sameinuðu þjóðunum. Sérstæðustu einkenni Evrópubandalaganna og
þau sem sjónum skyldi beina að væru hin beinu réttaráhrif og framsal fullveldis.
Yfirþjóðlegt vald Evrópusambandsins greinist í tvo meginþætti sem þróuð-
ust mishratt, efldist annar bæði hratt og mikið en hinn stóð lengi vel í stað.
Pólitísk þróun stofnana bandalaganna hefur verið hæg og raunverulegt
ákvörðunarvald var lengi vel einkum ráðherraráðsins þar sem fulltrúar ríkis-
stjóma sátu og ákvarðanir varð að taka samhljóða. Með Einingarlögum Evrópu
1987 var meirihlutaræði hins vegar aukið, hefur aukist síðan og með stækkun
Evrópusambandsins til austurs liggur fyrir að enn frekari breytingar verða
gerðar í þessa átt.
Þróun réttarkerfis Evrópubandalaganna varð aftur á móti miklum mun
hraðari. Sú þróun varð ekki í krafti löggjafarvalds heldur dómsvalds Evrópu-
dómstólsins. í 220. gr. Rómarsáttmálans (áður 164. gr.) er hlutverk Evrópu-
dómstólsins skilgreint á tiltölulega einfaldan hátt: Dómstóllinn skal tryggja að
farið sé að lögum við túlkun og beitingu samnings þessa. Þessi skilgreining á
bæmi Evrópudómstólsins lætur lítið yfir sér og teldist ekki til tíðinda í stjómar-
skrá ríkis. Munurinn var þó sá að Rómarsáttmálinn féll lögfræðilega í flokk
þjóðréttarsamninga milli ríkja.
Evrópudómstóllinn fór snemma að skilgreina Rómarsáttmálann frá því eðli
hans að vera samningur milli ríkja. Árið 1964 hafnaði dómstóllinn því að þjóð-
réttarreglan exceptio non adimpleti contractus ætti við um Rómarsáttmálann,
þ.e. sú regla að ríki geti haldið að sér höndum ef gagnaðili uppfyllir ekki skyldu
sína og 1970 kvað dómstóllinn upp úr um að samningsfyrirvarar af hálfu ríkis
hefðu ekkert gildi í ákvarðanatöku ráðherraráðsins.
Á þennan hátt hefur Evrópudómstóllinn „brotist" í gegnum fullveldi ríkj-
anna og inn í landsréttinn, einkum með dómum sem markað hafa vatnaskil og
kynnt til sögu ný eðliseinkenni réttarkerfis sem sífellt dýpkaði og efldist. Þar
eru lang mikilvægust bein réttaráhrif EvrópuréUav og forgangur hans.
Það stendur hvergi skrifað í Rómarsáttmálanum sjálfum að ákvæði hans
skuli hafa bein réttaráhrif, bein lagaáhrif eða forgang og samningurinn var
lögfestur á venjulegan hátt í öllum aðildarríkjum sambandsins, þ.e. færður inn
í landsrétt með stjómarskrárbundinni aðferð hvers ríkis. Evrópudómstóllinn sló
hins vegar fastri reglunni um bein réttaráhrif, fyrst í van Gend en Loos dóm-
inum síðar nánar í fleiri dómum.4' Einstaklingar skulu geta byggt rétt á reglu
44 Mál 38/69 Framkvœmdastjórnin gegn Ítalíu [1970] ECR 47. Því var haldið fram í málinu af
hálfu Ítalíu að ákvörðun ráðherraráðsins um að afnám innflutningstolla væri niðurstaða samninga-
viðræðna þar sem samningsaðilar héldu sjálfstæði á grundvelli fullveldis síns. Því væri ákvörðunin
þrátt fyrir að vera formlega yfirvaldsákvörðun í bandalögunum í eðli sínu alþjóðlegur samningur.
Þessu hafnaði dómstóllinn, ákvörðunin væri byggð á 235. gr. (nú 308. gr.) Rómarsáttmálans og
teldist ekki alþjóðlegur samningur.
45 Mál 26/62 Van Gend en Loos gegn Nederlandse Administratie der Belastingen [1963] ECR 1.
Bein réttaráhrif eru á ensku direct effect, á þýsku unmittelbare Anwendbarkeit.
35