Tímarit lögfræðinga - 01.04.2003, Page 48

í samræmi við þetta og ákvæði laga er framkvæmdin sú að ráðherra annast
samningsgerðina sjálfa, undirritar samninga og fullgildir ásamt forseta íslands,
nema skilyrði 21. gr. um kvaðir, afsal eða stjómarhagi ríkisins eigi við, þá er
leitað samþykkis Alþingis af stjómskipulegri nauðsyn og stundum endranær
eða jafnvel til öryggis. Samþykki Alþingis er þannig ekki almennt skilyrði
fullgildingar samninga við önnur ríki heldur aðeins nauðsynlegt í nánar greind-
um tilvikum.
Nú er það svo að alþjóðasamningar eru margs konar, sumir einungis tví-
hliða, þ.e. milli tveggja ríkja, t.d. um svonefnd bestukjör í viðskiptum, en aðrir
eru aðildarsanrningar að alþjóðlegum stofnunum. Má telja að undantekningar-
laust verði að bera slíka samninga undir samþykki Alþingis skv. 21. gr. stjskr.
Olafur Jóhannesson, prófessor í stjómskipunarrétti og síðar forsætisráð-
herra, birti grein í þessu tímariti árið 1962 sem hann nefndi Stjórnarskráin og
þátttaka Islands í aIþjóðastofnunum.' Tilefnið var greinilega hinar miklu um-
ræður í nágrannalöndunum og setning opnunarákvæða í stjómarskrár þeirra
ríkja. I greininni setur hann fram þá rannsóknarspumingu hvað skilji á milli
alþjóðastofnana sem dugi að beita ákvæði 21. gr. stjórnarskrárinnar um aðild
að og hinna, þeirra nýju, sem kalli áfrekari ráðstafanir.
Olafur nefnir þar til nokkur atriði: I fyrsta lagi eðli ákvörðunarvalds hinnar
alþjóðlegu stofnunar, hversu varanlegt, víðtækt og mikilvægt samstarfið sé og
síðast en ekki síst hver séu réttaráhrif innanlands.68 Megináherslan er greinileg
á hið síðastnefnda, að mati Ólafs verður að gera algjöran greinarmun á því hvort
um sé að ræða samning sem sé bindandi fyrir Island eða samning sem gilda eigi
á íslandi.69
Niðurstaða Ólafs er ótvíræð: Það sé eðlileg stjómlagaskýring þegar ofan-
greind atriði eigi við, og hann nefnir að e/til aðildar að Efnahagsbandalagi Evrópu
myndi koma,™ sé sérstök stjórnlagaheimild nauðsynleg og slík ákvörðun verði
ekki tekin án undangenginnar stjómlagabreytingar. Nauðsyn sé á því að fram
fari þjóðaratkvæðagreiðsla um aðildarumsókn.
I grein sinni vísar Ólafur ekki síst til sjálfstæðis landsins og allra forsendna
stjórnarskrárinnar sem skýringarforsendu, auk þess að rekja einstök ákvæði
stjómarskrárinnar og þýðingu þeirra. Þessar forsendur stjómarskrárinnar verða
að mínum dómi til muna greinilegri með skýringu á þætti fullveldishugtaksins
í sjálfstæðisbaráttunni annars vegar og hins vegar með því að greina fullveldi,
þ.e. einingu ríkisvaldsins (lögmætisreglan), sjálfdæmi og fullveldismálin eins
og þau hafa þróast í stjómlögum landsins. Þessa þætti verður síðan að vega á
67 Ólafur Jóhannesson: „Stjómarskráin og þátttaka íslands í alþjóðastofnunum". Tímarit lög-
fræðinga. 1. hefti 1962.
68 Athyglisvert er að bera þessi atriði sem Ólafur nefnir saman við þau sem Peter Hay tilgreindi
eftir rannsókn á lögfræðilegri greiningu á yfirþjóðlegu valdi í ríkjum Evrópu. Sjá kafla 3.4 hér að
framan.
69 Sama heimild, bls. 8.
70 Bent skal á að Ólafur miðar við stöðu bandalagsins 1962.
42