Tímarit lögfræðinga - 01.04.2003, Page 49

móti stöðu þjóðaréttarins á hverjum tíma, rétt eins og var raunin í sjálfstæðis-
baráttunni og sérstaklega við stofnun fullvalda ríkis 1918.
Spurningin um mögulegt framsal fullveldis samkvæmt stjómarskránni, nr.
33/1944, er auðvitað knýjandi. Aðild íslands að Evrópska efnahagssvæðinu
hefur reynt á þanþol stjómarskrárinnar og mun gera enn frekar eftir því sem
samrunaferlinu í Evrópu vindur fram. Hingað til hafa menn mætt þessum nýja
veruleika með frjálslegri skýringu á stjómarskránni í nafni breyttra aðstæðna71
en að mínu mati horft framhjá þeim skorðum sem stjórnarskráin, lögmæti og
lýðræðisleg framkvæmd setur skýringarstarfi lögfræðinga.
En hverjar eru þá í stuttu máli þær skorður sem stjómarskráin setur framsali
á fullveldi? í fyrsta lagi varða þær aðferðina: Það er stjórnarskrárgjafinn sem er
æðsti handhafi fullveldis og ákvörðun hans verður ekki fengin nema með þjóð-
aratkvæðagreiðslu eða stjómlagabreytingu samkvæmt 79. gr. stjskr. nr. 33/1944.
í öðru lagi er inntak fullveldishugtaksins skv. stjómarskrá réttur mælikvarði á
lögmæti framsals ríkisvalds. Þetta inntak fullveldis er eining ríkisvalds (lög-
mætisreglan), sjálfdæmi (kompetenz - kompetenz) og fullveldismálin (einstakar
valdheimildir).
4.5 Tvíeðliskenningin og stjórnarskráin
Þjóðarétturinn mælir fyrir um skuldbindandi gildi samninga sbr. 26. gr. Vínar-
sáttmálans um alþjóðlega samninga,72 þ.e. pacta sunt servanda, en mælir ekki
fyrir um hvernig það skuli gert. Hvert einstakt ríki hefur því sjálfdæmi um með
hvaða aðferð það uppfyllir þjóðréttarlegar skuldbindingar sínar.
Almennt og með verulegri einföldun má segja, að til séu tvær aðferðir: að
taka samningsákvæðin upp í landsrétt eða að breyta landsrétti til samræmis við
samningsákvæðin. Munurinn er sá að fyrri aðferðin felur í sér að þjóðréttar-
samningnum er beitt sem réttarheimild innanlands en hin síðari ekki. Um báðar
aðferðir á hins vegar hið sama við; án sérstakrar athafnar ríkisins komast samn-
ingsákvæðin ekki til framkvæmda innan ríkisins.
Stjómarskráin, nr. 33/1944, segir ekkert um það hvemig ísland skuli upp-
fylla slíka athafnaskyldu. Ákvæðið í 21. gr. kom inn í stjómarskrána 1920. Fyrir
þann tíma gilti ákvæði dönsku stjórnarskrárinnar sem hafði verið eins allt frá
árinu 1841 en þar var konungi falin gerð samninga við önnur ríki.7' Framan af
var litið svo á í dönskum rétti að um leið og samningur hefði verið gerður með
71 Þegar Alþingi tók ákvörðun um aðild Islands að EES var byggt á svonefndu Fjórmenningaáliti.
Eg er ósammála forsendum, ályktunum og niðurstöðum þess en fjalla ekki um það hér sem slíkt.
ftarlega er fjallað um álitið í kandídatsritgerð minni við lagadeild Háskóla íslands ffá 1998,
Athugun á fullveldi fslands. Sbr. Davíð Þór Björgvinsson: „EES og framsal ríkisvalds".
Afmælisrit Þór Vilhjálmsson sjötugur. Rvík. 2000, bls. 87-88 og 91-92.
72 ísland hefur ekki staðfest þann samning en flest ákvæði hans eru talin bindandi þjóðréttarvenja,
jus gentium.
73 Ole Espersen: Indgáelse og Opfyldelse af traktater. Kbh. 1970, bls. 23.
43