Árbók Háskóla Íslands - 02.01.1918, Side 15

15
meðan gleðin sfendur sem hæst. Minna má loks á það, að
óeðlileg ofsakæti gerir oi't og einatt vart við sig í geðveiki
(manikalskt ástand). — Mc. Dougall vill yfirleitt ekki viður-
kenna, að gleði og sorg sjeu sjerstakar tilfinningar, heldur
telur hann rjettara að segja, að tilfinningarnar sjeu yfirleilt
annaðhvort gleðilegar eða sorglegar, hafi á sjer gleði- eða
sorgarblæ. En livað vill hann þá kalla þær tilfinningar, er
maður fagnar yfir endurfundum eftir langan og sáran að-
skilnað eða harmar látinn ástvin? Jeg sje ekki betur en að -
það sje að beita bæði reynslu mahna, málvenju og hugsun
ofbeldi að vera með annan eins sjergæðingshált og þenna.
VIII. Máttar- og vanmáttartilfinning. Eins »nískur« og Mc.
Dougall er á sorgina og gleðina, eins ör er hann og gjarn á
að klekja út nýjum frumlegum tilfinningum. Þannig telur
hann auðmýkt og stærilæti (subjection and self-display,
negalive and posilive selj-jeeling) lil frumkenda manna og
dýra. En einmilt frumleiki þessara tilfinninga virðist mjer
vafasamur. I’að væri nær að tala um máttar- og van-
máttartilfinninguna sem »jákvæðar og neikvæðar
sjálfskendir« og telja þær lil frumkenda, en Iíta aftur á auð-
mýktar- og stærilæfistilfinninguna sem samsettar tilfinningar
sjálfskenda og fjelagskenda, er spretti af samanburði á sjálf-
um sjer og öðrum. Auðmýkt og stærilæti eru hvort sem er
og livernig sem á þær er litið ekki eins frumlegar og mált-
ar- og vanmáttartilfinningin og aðkenningarnar af allri líðan
manns, enda koma þær ekki fyrir fyr en dýrin fara að geta
jafnað sjer hvert við annað og þá annaðhvort miklast af því
að vera fjelögum sínum stærri og sterkari eða fundið til
auðmýktar og niðurlægingar, þegar þau eiga við ofjarla sína
að etja. Og til þess að geta fundið til þessa verða dýrin að
geta verið með öðrum, geta sýnt sig og sjeð aðra. Naumast
fer páfuglinn að breiða úr stjelinu og »spígspora«, meðan
hann er einn; og naumast færu hestar að hreykja sjer og
hringa makkann nema frammi fyrir stóðinu eða í samreið.
Og ekki fara hundar að flatmaga nema frammi fyrir mönn-
um eða sjer stærri og sterkari hundum. Enda viðurkennir
Mc. Dougall (á bls. 62), að þessar tilfinningar komi fyrst í
Ijós í samvistum manna og dýra við aðra sína líka eða sjer
meiri menn. En þetta bendir einmitt á, að auðmýkt og
stærilæti sjeu eins konar samruni sjálfs- og fjelagskenda,
auðmýktin samruni vanmáttar og geigs, en stærilætið sam-
runi máttartilfinningar og óvirðingar á öðrum, en þá verða