Árbók Háskóla Íslands - 02.01.1918, Page 75

75
við hans fyrri breytni, og [)á ef til vill hrygð manris (hr.),
ef manni finst hann minni maður fyrir, eða reiði manns
(r.), ef hann hefir haft einhvern ódrengskap í frammi, en
óheit manns (ób.) vekur þessi maður aldrei, fyr en ef maður
fer að liata hann. En hati maður aftur á móti annan mann
(B), þá vekur liann þegar óbeit manns, er maður sjer hann,
þá reiðihug manns eða jafnvel hræðslu; þá furðu manns, ef
hann hagar sjer eitthvað skrítilega; og hati maður hann
innilega, hrjrggist maður yfir velgengni hans og farsæld, en
gleðst yfir óhöppum hans og óförum. Það er að eins ein
frumkend, sem hatrið getur ekki vakið i brjósti manns og
það er — bliðutilfinningin.
Svona verða nú frumkendirnar að eins konar þernum
og þjónustumeyjum hugðanna. En nú er best að athuga
þær þrjár aðalhugðir, sem nefndar voru, sjálfshugð manna,
svo og hugðir ásta og haturs nánara.
IX. Sjálfsliugð manna.
Jeg hefi hent á það í sálarfræði minni í kaflanum um
sjálfsveru mannsins og viðar, að sjálfshugðin sprytli fyrst og
fremst upp af svonefndum sjálfskendum manna, þ. e.
aðkenningum þeim, er menn hefðu af alíri liðan sinni eða
því, sem menn á erlendum málum nefna a 11s h erj a r ke n d
(common /eeling, koinœsthesin).1) Upp af þessum sjálfskend-
um manna af liðan sinni spretta fyrst og fremst máttar- og
vanmáttartilfinningin, en undir þeim er það komið, hvort
manninum finst hann vera frískur cða lasinn, hvort honum
finsl sjer líða vel eða illa. Undir þeim er það og komið, hvort
hann kannast við sjálfan sig frá einum tíma til annars; því
ef sjálfskendir mannsins breytast skyndilega, getur honum
fundist sem hann sje orðinn allur annar maður. Mætli til-
færa mýmörg dæmi þessa úr sálsýkisfræðinni.
1) Sbr. Almenna sálarfræöi, Rvk. 1916. § 109 og 121, cn þó cinkum
bls. 125.