Hugur - 01.01.1996, Blaðsíða 89

Hversvegna?
87
takmarkalausan, og það sem erfiðara er, segja eitthvað af viti um
sköpun heimsins. Um er líka að ræða vandkvæði nokkuð annars eðlis
sem tengjast ekki skiljanleika guðfræðilegra staðhæfinga heldur
rökleiðslunni sem notuð er til að renna stoðum undir þær.
Schopenhauer líkti öllum slíkum tilraunum til að komast á
endanlegan hvfldarstað í orsakaröðinni við það að fara með orsaka-
lögmálið eins og „leiguvagn“ sem maður lætur fara þegar hann er
kominn á ákvörðunarstað.19 Bertrand Russell mótmælir þessu með
þeim rökum að slíkir höfundar vinni með óljóst og ótækt skýringar-
hugtak: til að skýra eitthvað þurfum við alls ekki að koma með
„sjálfri sér nóga“ veru, hvað svo sem það kann að vera.20 Nagel, sem
andmælir Gilson sérstaklega, heldur því fram að það sé fyllilega
réttmætt að grennslast fyrir um rökin fyrir tilvist hinnar meintu
ótakmörkuðu veru, hinnar hreinu sköpunarathafnar. Þeir sem vísa á
bug slíkri spurningu sem óréttmætri, skrifar hann, eru „á kreddu-
kenndan hátt að binda snöggan endi á rökræðuna þegar stefnur og
straumar í hugsun eru þeim andsnúin“.21 Án þess að vilja gera lítið
úr þessum vandkvæðum er mikilvægt að halda því til streitu að í
einhveijum skilningi hafa hinar guðfræðilegu hversvegna-spurningar
merkingu. Fyrir slíkan einstakling er hægt að svara spurningunni ef
hægt er að sýna fram á að Guð sé til. Ef ekki, þá er ekki hægt að
svara henni. Albee og Gilson, til dæmis, eru ekki sammála um
sannleika, eða alltént röklega stöðu, fullyrðingarinnar um tilvist
Guðs, en þeir eru sammála um að hún skipti máli fyrir spurningu
þeirra um hinstu rök tilverunnar. í ákveðnum skilningi veit því
spyijandinn hér að hverju hann er að leita.
Hiðallrahinsta „hversvegna"
Greina verður hið guðfræðilega „hversvegna“ frá því sem ég nefni hér
hið allrahinsta „hversvegna". Maður sem notar „hversvegna“ í
19 The Fourfold Root of the Principle of Sufficient Reason (Hin ferfalda
rót lögmáls hinnar fullnægjandi ástæðu), London, 1891, bls. 42-43.
20 Sjá kappræðu hans við F. Copleston um tilvist Guðs í Um tilvist Guðs
(Fimm ritgerðir um trúarheimspeki. Amór Hannibalsson ritstýrði),
Reykjavík 1982, bls. 80 o.á. (Haraldur S. Blöndal þýddi).- Þýð.
21 Sovereign Reason (Skynsemin í öndvegi), Glencoe, 111., 1954, bls.
30.