Hugur - 01.01.1997, Blaðsíða 10

8
Stefán Snœvarr
HUGUR
undir skilgreininguna, hinn andæfir þessu ákaft. Listmat virðist því
ráða æði miklu um það hvernig skilgreiningum á hugtakinu er beitt.
Kannski er lausn vandans sú að hugtakið sé fjölskylduhugtak eins
John Searle segir. Enginn vegur er að finna jafnt nauðsynlegar sem
nægjanlegar forsendur þess að kalla tiltekið fyrirbæri „fagurbók-
menntaverk," segir málspekingurinn bandaríski.3 Þau fyrirbæri sem
kallast bókmenntaverk hafa hins vegar ættarmót með sama hætti og
meðalfjölskylda. Gunni bróðir er rauðhærður eins og Gunna systir,
síðarnefnda hefur nefið hans afa og á það sammerkt með Sigga bróður
sem aftur hefur stór eyru eins og Gunni. Ekkert eitt einkenni sameinar
systkinin, enginn „blikandi kjarni,“ heldur knippi af ýmsum ættar-
fylgjum.4 En ýmislegt veldur því að ég er efins um ágæti þessarar
greiningar. Bent hefur verið á að finna megi ættarmót með öllum
hugsanlegum fyrirbærum í henni verslu. Stærsta málverk sem málað
hefur verið á það sameiginlegt með stærstu risaeðlunni að vera stærsta
fyrirbæri sinnar tegundar. Allt líkist öllu á einhvern hátt. Þannig
gætum við búið til söfn fyrirbæra, sem heilbrigð skynsemi segir
okkur að eigi ekkert sameiginlegt, og sagt að þau hafi ættarmót.
Okkur væri í lófa lagið að segja stærðina ættarmót risaeðlunnar og
málverksins. Svo ef ættarmótshugmyndin á að hafa eitthvert gildi
verðum við að sýna fram á að tiltekinn fjölskylduhópur fyrirbæra sé
samtengdur með kerfisbundnum, samhangandi og merkingarbærum
hætti.5 En þá vaknar spurningin hvort ættarmótshugmyndin sé ekki
óþörf. Að segja að tiltekin fyrirbæri tengist saman með áðumefndum
hætti er stofnskylt því að segja að finna megi eðlisskilgreiningu sem
þau falli undir. Við þessa rollu má bæta spekimálum heimspekingsins
Maurice Mandelbaum. Hann segir að fylgjendur ættarmótshugmyndar-
innar beini sjónum sínum eingöngu að auðskynjanlegum hliðum
fyrirbæranna. Sé dýpra skyggnst megi finna sameiginlegan þátt með
systkinum, nefnilega blóðböndin. Vilji menn nota ættarmót í yfir-
færðri merkingu er eðlilegast að leita að einhverjum slíkum sameigin-
3 John Searle: „The Logical Status of Fictional Discourse“ í New Lilerary History
(1974), bls. 320.
4 Þessar hugmyndir eru ættaðar frá Ludwig Wittgenstein: Philosophical
Investigations (ensk. þýð. úr þýsku; Oxford 1958), sérstaklega greinar 65-77.
5 Harold Osbome: Aesthetics (Oxford 1972), bls. 6-7.