Hugur - 01.01.1997, Side 24

22
Stefán Snœvarr
HUGUR
Skáldheimar og raunheimar
Bjöminn er ekki unninn enn. Ég hef ekki enn svarað spurningunni um
hvemig skáldheimar tengjast raunheimum, og hvort yrðingar í skáld-
skap geti verið sannyrðingar. Ýmsir fræðimenn neita því staðfastlega
að svo sé.28 Yrðingar um afrek Dmítrís Karamazov og Egils Skalla-
grímssonar eru yrðingar um ímyndaðar persónur og segja okkur þvx
ekkert um reynsluheiminn. Hughrif af snæviþaktri grund í sögu
Walsers em hughrif sögumanns sem er hluti skáldheimsins. Við
vitum ekki hvort þetta em hughrif höfundar enda skiptir það ekki máli
fyrir skilning á textanum. Að breyttu breytanda gildir slfkt hið sama
um þagnarrispu Einars Más. En mér er stórlega til efs að hægt sé að
draga skarpa markalínu milli skáldheims og reynsluheims. f fyrsta lagi
er ekki nokkur leið að skilja það sem gerist í skáldheiminum nema að
þekkja reynsluheiminn. Aðeins sá sem veit hvað reiði og sorg eru
skilur lýsinguna á Agli. Aðeins sá sem þekkir skapofsamenn skilur
lýsinguna á Dmítrf Karamazov. Og aðeins sá sem þekkir ærandi þögn
skilur þagnarbálk Einars Más. Þá vaknar spurningin hvernig við
skiljum furðusögur. Því er til að svara að við skiljum þær með því að
stilla þeim andspænis reynsluheiminum. Við getum því aðeins fellt
tiltekið bókmenntaverk undir hugtakið „furðusaga" ef við lítum svo á
að þeir atburðir sem verkið lýsir geti ekki gerst eða geti a.m.k. ekki
átt sér stað fyrr en í fjarlægri framtíð. Að marka skáldverkum bás er
nauðsynlegur liður til skilnings á þeim. Við skiljum lykilróman
öðrum skilningi en vísindaskáldsögu, sá sem les bækur Hallgríms
Helgasonar með sama hugarfari og Ferðina til stjarnanna eftir Inga
Vítalín hefur tekið skakkan pól í hæðina, hann er dæmdur til að
misskilja verkin. Eins og við sjáum skiptir heimssýn okkar miklu
þegar við drögum skáldverk í dilka. Flokkanir okkar á skáldverkum
eru röklega háðar hugmyndum okkar um veruleikann. Gott og vel,
hugsar frómur lesandi, en segja furðusögumar okkur nokkuð um vom
jarðneska reynsluheim? Svarið við þeirri spurningu er einfalt:
Furðusögurnar geta gert okkar daglegu veröld framandi og þannig
28 Til dæmis Roman Ingarden og Monroe Beardsley. Beardsley telur að skáldskapur
sem slíkur hafi lítið eða ekkert þekkingargildi þótt hann geti verið hvati til
kennismíða. Beardsley (1958), bls. 419-437. Ingarden: The Literary Work of Art
(þýð. úr pólsku; Evanston 1973), sérst. bls. 157-173.