Hugur - 01.01.1997, Síða 59

HUGUR
Samræðusiðfræði Jiirgens Habermas
57
Formbundin siðfræðikenning getur engu að síður lagt til almenna við-
miðun sem styðjast má við þegar skera þarf úr um hvort hægt er að
leiða siðferðilegan ágreining skynsamlega til lykta eða hvort alhæfir
hagsmunir eru í húfi án þess að hlutaðeigandi sé það ljóst. Þetta tak-
markaða hlutverk siðfræðinnnar er sá útgangspunktur sem Habermas
tekur í viðleitni sinni til þess að útskýra og réttlæta hið siðferðilega
sjónarhom.
(2)
Habermas hefur lýst í grófum dráttum hvað er líkt og hvað ólíkt með
samræðusiðfræði hans og siðfræði Kants.23 Hann er í gmndvallar-
atriðum sammála Kant um að hið siðferðilega sjónarhom felist í óhlut-
drægni en ráðist ekki af persónulegu mati eða eiginhagsmunum.24
Höfuðviðfangsefni siðfræði verður þar með að gera grein fyrir og rétt-
læta hvað felst í því að tileinka sér hið siðferðilega sjónarhom eða
óhlutdrægni í siðferðilegum efnum. Til viðbótar við þetta á kenning
Habermas einkum femt sameiginlegt með siðfræði Kants.
í fyrsta lagi er samræðusiðfræði af meiði „skyldusiðfræði“ (deonto-
logical ethics). Muninn á skyldusiðfræði og tilgangssiðfræði
(teleological ethics) má skilja á tvo vegu: í fyrsta lagi gerir Kant skýr-
an greinarmun á réttlæti og því sem varðar hið góða líf. Siðalögmálið
verður að vera þannig úr garði gert að ekki sé gengið út frá tiltekinni
hugmynd um hið góða líf því annars væri sú siðferðilega fjölhyggja
sem einkennir nútímaþjóðfélög höfð að engu. Kant og Habermas
freista þess báðir að rökstyðja þennan greinarmun í formi hugmyndar
um hagnýta skynsemi eða siðferðilegt sjálfræði. í annan stað er
markalínan milli skyldusiðfræði og tilgangssiðfræði nátengd þeim
greinarmun sem Kant gerir á skilyrðislausum og skilyrtum skyldu-
boðum. Sú skoðun Kants að siðferðileg skylduboð séu skilyrðislaus
felur í sér að hrein skynsemi sé siðræn, eða m.ö.o. að siðferðilegar
skuldbindingar séu óháðar hagsmunum og löngunum sem ekki hvfla á
skynsamlegum forsendum. Það er því meginkrafa skyldusiðfræði að
23 Sjá „Morality and Ethical Lifesérstaklega s. 196-198 og 203-204. Sjá einnig
samanburð á kenningum Kants og Habermas hjá T. McCarthy, The Critical Theory
ofJiirgen Habermas (Cambridge, Mass.: MIT Press, 1978), s. 325-330.
„Morality and Ethical Life,“ s. 198.
24