Hugur - 01.01.1997, Síða 94

92
Halldór Gudjónsson
HUGUR
skoðana um ýmsa aðskiljanlega hluti sem samanteknar gefa
heimsmynd.
Með þessum betrumbótum á velskipuðu samfélagi telur Rawls sig
enn geta sýnt fram á að kennisetningar hans standist þá sannprófun
sem velskipað samfélag er kenningunni. í fyrri gerð samfélagsins var
gert ráð fyrir að allir lytu kennisetningunum beint og milliliðalaust af
fúsum og frjálsum vilja til þess einmitt að hafa með sér það sem hver
meðlimur viðurkenndi beint að væri réttlátt samfélag. í hinu nýja vel-
skipaða samfélagi er samsinni meðlimanna við kennisetningunum
ekki talið beint og milliliðalaust heldur rekur hver meðlimanna sam-
sinni sitt til þeirrar allsherjarskoðunar sem hann aðhyllist. Rökin sem
meðlimimir færa fyrir samsinni sínu og sjálflægur grannur samsinnis-
ins er mismunandi eftir því hvar í flokk allsherjarskoðana menn skipa
sér. Hver þegn velskipaðs samfélags lítur þannig á kennisetningarnar
og réttlætið sem röklega afleiðingu þess sem hann trúir innst inni eða
telur kennisetningamar og réttlætið allt að minnsta kosti samrýmast
því sem hann telur sannast og réttast. Það er reyndar viðbúið að
engum þegnanna þyki öllu því sem hann telur sannast og réttast vera
gerð full skil í kennisetningunum og réttlætinu en þegnarair láta þó
gott heita, þeir taka, ef svo má segja, það upp í héraði og með sínum
skoðanabræðrum sem ekki náðist á þingi með öllum. Réttlætiskenn-
ingin eða kennisetningar hennar eru þá ekki innsta og einlægasta sann-
færing allra heldur er hún sammæli sem kemur fram við það að ólíkar
allsherjarskoðanir skarast. Slíkt sammæli kallar Rawls skörunar-
sammæli (overlapping consensus).
Við svo djúpstæðan ágreining sem vera kann milli allsherjar-
skoðana er ljóst að skörunarsammælið um réttlætið er í hinni nýju
mynd velskipaðs samfélags miklu valtara og ótraustara en það ein-
falda sammæli sem gilda átti í hinu gamla velskipaða samfélagi.
Þannig er vel til að ákafamenn um einhverja allsherjarskoðun freistist
til að leitast við að ná öllum völdum í samfélaginu og beygja alla
undir þá skynsamlegu allsherjarskoðun sem ákafamennimir sjálfir
aðhyllast á hinum dýpstu rökum sem þeir kunna að færa fyrir henni.
Til þess að varða þetta valtara skörunarsammæli kynnir Rawls það
sem hann kallar opinbera skynsemi (public reason), en hún felst í
takmörkun á efni og sniði umræðu um stjómmál og opinber mál, og
þá einkum þá umræðu sem fjallar um grunnramma og heildarsnið alls