Uppeldi og menntun - 01.07.2008, Síða 56

56
STARFSHæFnI kennARA
Kennaranemarnir töldu að þeir þyrftu ekki aðeins að efla faglega og hagnýta hæfni
sína til að ráða við krefjandi viðfangsefni kennarastarfsins heldur þyrftu þeir einnig
að öðlast vald á persónulegri hæfni sem tengist kennarahlutverkinu. Svörin endur-
spegluðu áhyggjur þeirra af því að hafa ekki vald á aðstæðum, sem ekki er óeðlilegt í
ljósi þess að þátttakendur voru kennaranemar en ekki reyndir kennarar.
Starfshæfni kennara (e. teacher competence, d. lærerkompetence) skilgreindi ég sem
þekkingu, færni og eiginleika sem kennarar eru færir um að beita í starfi á markvissan
og viðurkenndan hátt miðað við aðstæður, félagslegt samhengi og fagleg viðmið. í
rannsókninni var gert ráð fyrir að starfshæfni kennara væri heildstætt fyrirbæri sem
hefði ýmsar víddir eða hliðar. Ég skilgreindi nokkrar hliðar á starfshæfni kennara
(sjá nánar í Ragnhildur Bjarnadóttir, 2004) en þær eru: a) að gera, b) að þekkja/vita, c) að
ígrunda, d) að vera.
Markmiðið með rannsókninni var að varpa ljósi á þessar hliðar á starfshæfni kennara-
nema, tengsl þeirra í milli og við ytra samhengi námsins. Síðastnefnda hlið starfs-
hæfninnar, „að vera“, vísar til persónulegrar hliðar á starfshæfni kennara sem sjónum
verður beint að í grein þessari.
í rannsókn þeirri sem hér verður fjallað um er tekið mið af sömu skilgreiningu á
starfshæfni kennara og stuðst við lýsingar verðandi grunnskólakennara í fjórum nor-
rænum kennaraháskólum á erfiðum viðfangsefnum kennara, sérstaklega þær sem eru
af persónulegum toga. Þátttakendur í rannsókninni stunda kennaranám í Reykjavík,
Þórshöfn í Færeyjum, Tromsö í Noregi og Luleå í Svíþjóð. Markmiðið er í fyrsta lagi
að kanna sýn norrænu kennaranemanna á þau vandasömu viðfangsefni sem tengjast
kennarahlutverkinu og gera kröfur um persónulega hæfni þeirra og jafnframt að skoða
þann jarðveg sem erfiðleikarnir spretta úr. Þess er vænst að niðurstöður gefi skýrari
og blæbrigðaríkari mynd af persónulegri hlið starfshæfninnar en fékkst í fyrri rann-
sókn minni. í öðru lagi verður leitast við að dýpka skilning á því hvers konar starfs-
hæfni þurfi til þess að nemarnir ráði við slík verkefni og menntist í átökum sínum
við þau.
fræðilEg umgjörð rannsóknarinnar
Hæfnihugtakið og kennaramenntun
Á seinasta áratug hefur hugtakið „hæfni“ (competence) verið notað í auknum mæli til
að tilgreina námsmarkmið, m.a. í kennaranámi. Hugtakið á sér reyndar langa sögu í
umfjöllun um kennaramenntun og viðleitni til að bæta hana en skilgreiningar á hug-
takinu hafa breyst á undanförnum áratugum og inntak þess víkkað.
Á sjöunda og áttunda áratug síðustu aldar var hæfnihugtakið ríkjandi í umfjöllun
um námsmarkmið og tengdist nýjum áherslum í námskrárfræðum þar sem skilvirkni
menntunar og mælanlegur árangur náms var í brennidepli (Ingólfur Á. Jóhannesson,
1992; Kennedy, 2000; Edelstein, 1988). Hæfni var skilgreind sem frammistaða á
afmörkuðu sviði sem unnt væri að mæla eða meta með einhverjum hætti. í umfjöllun
um kennaramenntun var áhersla lögð á hæfni kennara til að ráða við afmörkuð við-
fangsefni starfsins (Kennedy, 2000).