Uppeldi og menntun - 01.07.2008, Síða 58

58
STARFSHæFnI kennARA
samskipti við aðra. algengt er að þróun í fagmennsku kennara sé nú skilgreind sem
aukin hæfni (kompetenceudvikling) til að takast á við starfið – og þá í víðari skilningi
hæfnihugtaksins (Dale, 2003; Hjort og Weber, 2004; Krejsler, Laursen, og Ravn 2004;
Løvlie, 2003; Moos, 2004). Skilgreining mín á starfshæfni kennara (sjá upphafskafla)
hefur mótast af slíkum viðhorfum.
Samkvæmt nýjum viðmiðum Bolognaferlisins (Menntamálaráðuneytið, 2007) er
markmið kennaranáms að hafa áhrif á starfshæfni kennaranema. Kostir hæfnihug-
taksins felast einmitt í því að gert er ráð fyrir að hægt sé að hafa áhrif á hæfni nem-
enda; hugtakið auðveldar markmiðssetningar og möguleika á að bera saman innihald
náms í menntastofnunum. Erfitt hefur á hinn bóginn þótt að setja fram skýr markmið
um aukna fagmennsku kennara þar sem markmiðið verður gjarnan mjög yfirgrips-
mikið og fjarlægt.
Endurkoma hæfnihugtaksins um aldamótin í tengslum við umfjöllun um náms-
markmið er langt frá því að vera hafin yfir gagnrýni. Stundum eru skilgreiningar svo
víðar að erfitt er að átta sig á afmörkun hugtaksins. Stundum eru skilgreiningar þröngar
og frammistaðan í brennidepli, líkast því að fallið sé aftur í gryfjur tæknihyggjunnar
og þeirrar einföldunar sem henni fylgir. Þá er hætta á að heildarsýnin á menntun
kennarans glatist en slík heildarsýn einkennir markmiðssetningar þar sem notuð eru
hugtök eins og fagmennska, fagvitund og starfskenning. Stundum beinist athyglin
einungis að því sem gerist innra með einstaklingnum, með tilvísun í hugmyndafræði
hugsmíðahyggju.
Frá sjónarhóli félagslegra og menningarbundinna kenninga nægir ekki að beina
athyglinni að frammistöðu einstaklinga eða að því sem gerist innra með þeim. Nám
einstaklinga er alltaf hluti af stærri heild; til að skilja nám þeirra verður einnig að
skoða félagslegt samhengi námsins – námssamfélagið og alla umgjörð námsins – og
líka hvernig þessi fyrirbæri þróast og breytast (Edwards, Gilroy, og Hartley 2002;
Edwards og Protheroe, 2004; Lave og Wenger, 1991; van Huizen, van Oers og Wub-
bels, 2005). Meðal annars er stuðningur félaga eða hæfari einstaklinga talinn forsenda
nýrra landvinninga í námi (Vygotsky, 1978). Hvað varðar kennaramenntun eru fræði-
leg hugtök forsenda þess að hugsun um starfið þróist og breytist og jafnframt grunnur
faglegrar umræðu um skjólstæðinga og starf kennarans (Edwards, Gilroy og Hartley,
2002). Fræðimenn sem hafa beitt athafnakenningunni í rannsóknum sínum hafa bent
á nauðsyn þess að efla gagnkvæma þróun einstaklingshæfni, m.a. sérfræðiþekkingar,
og hæfni í samstarfshópi sem einstaklingurinn tilheyrir (Engeström, 2001; Wenger,
1998).
í rannsóknum mínum á starfshæfni kennara – frá sjónarhóli kennaranema – tek
ég mið af víðari skilgreiningum á hæfnihugtakinu, félags- og menningarlegri sýn á
námshugtakið og reyni að halda til haga heildarsýninni á starfshæfni „góða kenn-
arans“.
Persónuleg hæfni – tengsl við breytt kennarahlutverk
Eins og áður var getið virðast kennaranemar ekki einungis glíma við að ná tökum á
hagnýtri færni og faglegri þekkingu, sem styrkir þá í starfi, heldur einnig persónulegri
hæfni til að takast á við starfið.