Ný saga - 01.01.1988, Page 49

GRÁFELDIR Á GULLÖLD OG VOÐAVERK KVENNA
Stórveldishugmyndir annarra
voru fremur tengdar hinu
veraldlega og Jón Dúason
setti fram rök þess að Islend-
ingum bæri Grænland og
hlaut miklar undirtektir og
fylgi.
Var engin furða þótt mönn-
um sem höfðu slíkar hug-
myndir um tímann fyrir 1200
þætti lítið koma til þess sem
var eftir 1200. Til að forðast
misskilning vil ég taka fram að
ég tel að mikið og merkt starf
hafi verið unnið á 12. öld. Þá
fór fram mikið uppbygg-
ingarstarf, einkum á vegum
kirkjunnar; kirkjuhús voru
reist, td. voru glæsilegar
kirkjubyggingar reistar á
biskupsstólunum, önnur á
Hólum snemma á öldinni og
hin í Skálholti, laust eftir mið-
bik hennar, en engin ástæða er
til þess að halda að tekjur
kirkna og biskupsstóla hafi
verið meiri eða efnahagur
betri á 12. öld en á 13. öld.
Eftir 1200 kemur sturlunga-
öld með upplausn sinni,
ófriði og erlendri ásælni, eink-
um eftir 1235. Þetta hefur ýtt
undir hugmyndir um versn-
andi efnahag og sagnfræðing-
ar leituðu að vitnisburði um
verri verslunarkjör og þóttust
finna hann. Verslunin dróst
saman um 1200, segja þeir,
ferðum Islendinga fækkaði
eftir þann tíma og menningu
hrakaði loks eftir 1300. Ætli
menn hafi ekki haft endaskipti
á hlutunum, hugsað sem svo,
fyrst bókmenntunum hrakaði
hlýtur menningarlífi að hafa
hrakað og utanlandsferðum
Islendinga að hafa fækkað?
Eg hef leyft mér að and-
mæla því að hnignun hafi haf-
ist um 1200 og fullyrði að á
öllu bilinu 1100-1400 hafi
ferðir milli Islands og um-
heimsins verið svipaðar,
stundum meiri, stundum
minni, en fært hafi verið flest-
um mönnum að komast utan
allan tímann og að borist hafi
menningarstraumar til lands-
ins engu síður á 13. og 14. öld
en á hinni 12. Og ég er ekki
trúaður á mikla siglingu á 11.
öld, tel að Norðmenn hafi
fyrst hafið skipulega kaup-
siglingu til landsins um 1100
og þykir líklegast að Islend-
ingar hafi orðið alls hugar
fegnir að losna þannig við þá
áhættu og óþægindi sem
fylgdi þ ví að gera út hafskip.
Rök fyrir efnahagslegri
hnignun finn ég ekki.
Ég tel að það hafi hvorki
verið vararfeldir né kettir sem
gerði Islendingum kleift að
ferðast um utanlands og halda
uppi menningarlífi á 12. og 13.
öld heldur hafi það verið vað-
mál.
VAÐMÁL
Ekki er þess getið að bisk-
uparnir Páll Jónsson og Guð-
mundur Arason hafi haft með
sér vararfeldi og skinnavöru á
ferðum sínum erlendis. Hins
vegar kemur fram að þeir
höfðu með sér mikið af vað-
máli í vígsluferðum sínum ár-
in 1194 og 1202, Páll 7200 áln-
ir, að því er virðist, eða tæpa
3600 m.45 Vaðmál reyndist
ferðamönnum vafalaust
drýgst sem gjaldeyrir á s. hl.
12. aldar og á þeirri 13. Um
vaðmál í verslun er allmikið
vitað, amk. frá um 1180, hér
höfum við fast land undir fót-
um.
Auðvitað hefur fræði-
mönnum verið ljóst að vað-
mál var mikilvægt í verslun á
13. öld en samt hafa þeir efast
um að áhuginn á því hafi verið
mikill. Þeir hafa hugsað sem
svo að Norðmenn hafi með
naumindum fengist til að

Vaðmál metið. Myndin er í Jónsbókarhandriti sem
talið er vera frá f. hl. 14. aldar. Textinn erþannig: „Ert
þú konungs umboðsmaður?" „Já, já." Myndin fylgir
texta Jónsbókar um skatt en hann skyldi greiddur
umboðsmanni í vaðmáli, skinnavöru, ull og húðum.
Hér er greinilega verið að greiða í vaðmáli. Maðurinn
til vinstri heldur á kvarða, líklega tveggja álna, og
mælir voð. Hann er rauðklæddur. Að baki honum
eru etv. vaðmálspakkar og eru í líkum lit. Greina má
leifar af grænum lit'á klæðum hins mannsins
(umboðsmanns ?).
senda sex skip til landsins og
það hafi verið lítil sigling mið-
að við það sem áður hafi verið.
A 12. öld hafi vaðmál, varar-
feldir og líka skinn verið
verslunarvarningur en á 13.
öld aðeins vaðmál og hafi þá
verslunin dregist saman í sam-
ræmi við það.
En af hverju sendu Norð-
menn yfirleitt skip til Islands á
13. öld, skip sem e.t.v. báru
alls yfir 1000 tonn? Svarið
hlýtur að vera vaðmál.
Vaðmál skiptist einkum í
tvær gerðir, hið ódýrara,
vöruvaðmál, og hið vandaðra
og dýrara, hafnarvaðmál.
Vöruvaðmál nefndist líka vara
eingöngu. Allt verðlag var
miðað við alin vöru, hún var
bæði verðmælir og helsti
gjaldmiðill. Jón Jóhannesson
ritar: „Vaðmál voru mjög
notuð í Þýskalandi og Eng-
landi og mun íslenska vöru-
vaðmálið aðallega hafa farið
þangað.“ Hér er Jón að lýsa
þjóðveldistíma. 46 Almennt
telja fræðimenn víst að ís-
47