Ný saga - 01.01.1988, Síða 51

GRÁFELDIR Á GULLÖLD OG VOÐAVERK KVENNA
Sýna má fram á að jafnan
hafi fallið til miklu meira af
umframull á meðalbýli á Is-
landi en í Noregi. Og sölu-
hæfni hins íslenska vaðmáls í
Noregi mun ekki síst hafa
byggst á miklu og ódýru
vinnuafli á Islandi og þar með
lágu verði. Konur sáu um
framleiðsluna, þvoðu ullina,
kembdu hana, spunnu og ófu
en karlar þæfðu. Konurnar
sem héldu uppi vaðmálsfram-
leiðslunni voru lítilsvirtar
griðkonur, öreigar. Mikil-
vægastar í framleiðslunni
voru þær sem ófu og virðast
hafa sérhæft sig í þessu því að í
svonefndum búalögum er
notað um þær heitið vefkon-
ur. En þær virðast ekki hafa
notið hærri launa, þrátt fyrir
sérhæfingu, voru rétt mat-
vinnungar. Verkfærið sem
þær notuðu, vefstaðurinn
gamli, var seinvirkt. Til var er-
lendis miklu þægilegri vefstóll
og mikilvirkari, jafnvel þegar
á 11. öld, hinn lárétti, en Is-
lendingar tóku hann ekki í
notkun fyrr en um 1800 og
einkum á 19. öld.55 Vinnuaflið
var yfrið nóg og ódýrt þar sem
voru konurnar og þess vegna
hafa karlar talið óþarft að taka
upp hið nýja tæki. Frá lokum
18. aldar og frá 19. öld eru til
lýsingar á því hversu mikill
þrældómur það var að vefa í
gamla vefstaðnum. I kunnri
lýsingu frá 1771 segir:
Vinnukonur ganga með
sama slag; í sveitum ganga
þær að sínum vefum, berar
og blóðugar á handleggj-
um, sem þær fá af garninu
að draga fyrirvafið í gegn-
um skilið upp á innlenda
vísu, í köldum húsum, oft-
ast á móts við bæjardyrnar.
Þar kveljast þær af kulda
og fyrir út- og inngangi
fólks geta ei staðið að sínu
verki sem bæði er örðugt
og illt.56
Konurnar notuðu svonefnda
vefjarskeið til að slá fyrirvafið
og er til þess tekið að það hafi
þótt erfitt og umhendis því að
þær urðu að slá upp fyrir sig.
En vera má að mönnum 19.
aldar hafi vaxið í augum
hversu erfitt var að vefa í
gamla vefstaðnum. Þannig var
hægt að sitja við vefnað í nýja
vefstólnum en staðið var við
þann gamla og eru til sögur
um það að vefkonurnar hafi
gengið tvisvar í kringum
gamla vefstaðinn við hvert
skil, alls þingmannaleið eða
37,5 km á dag.57 Þetta hlýtur
að vera orðum aukið en púlið
var mikið.
Misvel mun hafa verið
vandað til framleiðslunnar en
það sem átti að ganga í verslun
var staðlað og giltu um alla
gerð þess sérstakar reglur
þegar á 12. öld. Bændur létu
líklega flestir framleiða vað-
mál eftir því sem hentaði til
heimilisþarfa og í gjöld enda
er auðsætt að það hlýtur að
hafa komið í góðar þarfir í alls
kyns klæði og ábreiður og
tjöld og segl. Og þess ber að
gæta að Islendingar lærðu
ekki að prjóna fyrr en á s.hl.
15. aldar. Fyrir vaðmál gátu
49
menn keypt hér innan lands
járn úr mýrarrauða og rekavið
og skreið, auk varnings af er-
lendum kaupmönnum.
Norðmenn munu hafa tek-
ið íslenskt vaðmál fram yfir
erlend klæði af því að það var
miklu ódýrara. Þótt kaup-
menn legðu 60% á íslenska
vaðmálið var það hvergi nærri
ódýrum erlendum klæðum í
verði. Er því óeðlilegt að bera
saman íslenskt vaðmál og hin
ódýrustu af enskum og
flæmskum klæðum á 12. ogl3.
öld. Helst mætti kannski
búast við að verið hafi sam-
keppni við vöruvaðmálið frá
striga en erfitt er að meta það
og víst að íslenska varan var
mjög útgengileg í Noregi fram
um 1340-50.
Vaðmálið var mikilvægast
allra vörutegunda í útflutningi
á 12. og 13. öld og það kom
næst skreið að vægi í Islands-
verslun Englendinga og Þjóð-
verja á 15. og 16. öld. En miklu
mikilvægara var þó vaðmál í
sjálfsþurftarbúskap Islend-
inga. Það gegndi lykilhlut-
verki í íslenskum þjóðarbú-
skap fram á 20. öld, er eins
konar tákn íslenskrar bænda-
menningar.
Tvíbreiður
vefstóll. Myndin er
gerd eftir 14. aldar
mynd frá Ypres
(leper) f Belgíu.
Fyrir framan
vefstólinn er verið
að spinna á rokk.