Vaki - 01.09.1953, Qupperneq 68

KROSSGOTUR
Sveinn Bergsveinsson og nútíma Ijóðlist.
Dr. Sveinn. Bergsveinsson hefur nýlega skrifað,
sjálfsagt af góðum hug en því miður litlum skiln-
ingi grein um „nútízku í ljóðagerð" I tímaritið
ANDVARA. Það er líkt með skoðunum hans á
nútímabókmenntum og skoðunum ýmissa áhuga-
manna sænskra um nútímalist sem sjá kúbisma í
allri nýrri list, að honum virðist óhægt um að
greina annað en freudiskan súrrealisma og sænsk-
an förtitalisma í starfi yngri skálda.
Að vísu er ekki allt illt um grein dr. Sveins.
Hann á til dæmis hrós skilið fyrir það að hann
markar umræðum um nýju formin stað í stærri
sjóndeildahring en þeirri afdælsku sem þær hafa
kúrt í lengstaf til þessa. En þar með liggur því
miður við að lof hans sé upptalið.
Dr. Sveinn gerir sér mikið far um að virðast
bæði víðsýnn og föðurlegur, borgaralegur og á-
hugasamur um nýnæmi. Það er heldur auðveld
afstaða. En föðurhroki hans keyrir þó fram úr
hófi: „Hvers vegna láta börnin svona?“ spyr
hann um ástæður fyrir nýrri túlkun skáldanna.
Þess er auðvitað ekki von að þannig verði komizt
að neinum sannleik.
Sannleikurinn er sá að grein dr. Sveins morar
svo af sleggjudómum og firrum að í raun réttri
mætti ekki hliðra sér hjá almennri endurskoðun
á hugtökunum og röksemdafærslunni sem hann
beitir. En þar sem slíkt yrði alltof langt mál
verða nokkrar stuttar ahugasemdir að nægja.
Grein hans virðist skóiabókardæmi um hvernig
ekki á að skrifa a) um skáldskap; b) sem gagn-
rýnandi; c) yfirleitt.
Höfuðsynd höfundar virðist yfirborðsmennskan.
Það er að vísu ekki gott að ráða af þessari grein
hver sé skoðun hans um skáldskap, sú sem hann
gengur út frá. Hér er dæmi skilgreiningar:
,jEn sem kunnugt er, birtist í öllum alvarlegum
skáldskap viðhorf til Iífs og listar auk efnis og
efnismeðferffar." (sic)
Þetta eru að visu merkar upplýsingar. Þær
sýna m. a. ljóslega blindgötuna sem dr. Sveinn
hefur ratað í og ratar ekki úr út alla grein. Alls
staðar veður uppi hin klassíska vilia sem heldur
fram skilnaði forms og inntaks. Það er svo víða
i þessu riti barizt gegn þessari síðplatónsku firru
að við nennum ekki að elta ólar við hana sérstak-
lega hér. En þess verður þó að geta að öll rök-
semdafærsla dr. Sveins vítist og fordjarfast af
nefndum tvískinnungi sem honum virðist tæpast
ijós sjálfum. í sömu andránni svo að segja ræðst
hann að nýja skáldskapnum sem lögmálslausri
list, eða vitnar til Hitlers um „entartete Kunst"
og hellir yfir hana úr skálum reiði sinnar vegna
þess að hún sé innihaldslaust form; búningur án
inntaks etc. Þess er vitanlega engin von að maður-
inn geti komizt að niðurstöðu um skáldskap svo
lengi sem hann heldur við líði tvígreiningu ódcil-
anlegrar einingar. Þeirri spurningu „hvort hún
(nýja listin) boði lífrænt efni eða sé innantómt
form“ verður aldrei svarað af þeirri einföldu
ástæðu að spurninguna brestur forsendur.
Yfirborðshátturinn blandinn vissum mennta-
hroka leiðir höfundinn í gönur: „Það er að sjálf-
sögðu hægt að lialda því fram í gamni, að þau
(ungskáldin íslenzku) hafi orðið fyrir djúpum
áhrifum af Eliot. En i alvöru er tæplega liægt að
gera ráð fyrir að nemendur, sem gcfast upp við
gagnfræðanám, séu andlegir sálufélagar (sic) jafn
hámcnntaðs manns og Eliot, sem numið liefur
heimspeki, kiassiskar og ausluricnzkar bókmcnnt-
ir við háskóla eins og Harvard, Sorbonne og Ox-
ford, auk þess sem liann er torræður í líkingum
sínum og túlkun." (sic)
En þótt höf. kunni vel að meta nám og menntun
gerir hann þá skyssu að rugla saman lærdómi og
þekkingu og lógik annars vegar og skáldskap
hins vegar: „Það sem hugsunin fær ekki rök-
dæmt er hcnni einskis virði og innanlóm skel“,
er áfellisdómur. En rökdómar skynsominnar koma
skáldskapnum ekki við nema að litlu leyti. Vissu-
iega eiga þekking og menntun sér rúm í skáld-
skap; Eliot og Rilke og Pound o. fl. hafa tekið af
allan vafa um það. En þekking og menntun eru
ekki í ljóðinu sem slík, heldur ráða völ tákns
sem hlýtur sina sérstöku merkingu i heimi
sem ljóðið skapar og er oft ólík þeirri sem táknið
hafði í heimi reyndarinnar. Innan listaverksins
gildir vissulega röksamhengi, en ekki rökfræði.
Ljóðinu er einmitt nauðsyn að komast út fyrir
þröngar skorður rökfræðinnar og höfða til
mannsins á dýpra sviði, handan við letihefð ein-
faldrar „rökhugsunar" sem gerir sér hægaleik að
hafna öllu sem fer í bága við konventiónina.
Dr. Sveinn virðist meta gildi skáldskaparins
eftir því hvort hægt er að útskýra hann. Dæmið
sem hann tekur máli sínu til stuðnings er mjög
upplýsandi: Sænska skáldið Lindcgren lætur
sjálft fylgja ljóðlínum sínum eftirfarandi:
„som pa cn skjöld av sol och vanvctt höjer sin
spegelbild
i ett fördelakligl ögonblick för vár cviga biindhet.
(sem dr. Sveinn kallar „ósvikið atómljóð í fullri
meiningu“) þessa skýringu: „Þetta crindi á að
sýna oss manninn sem fanga sinnar eigin vest-
rænu mcnningar, (þ. e. mcnningin) á skildi (sem
er stríðsguðsins spcgill og hlíf) sólar (sem kvcikir
tilgangslaust líf) og brjálæðis (óskapnaðar hins
skipulagða stríðs) sýnir oss spegilmynd sína, sitt
TlMARITIÐ VAKI
66