Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2006, Blaðsíða 26

24
Þóra Björk Hjartardóttir
með skiptistöð (e. transition relevance place) íyrir hugsanleg mæl-
endaskipti. Þar sem lotueiningar eru mállegar stærðir, þ.e. setninga-
liðir, geta lotuskipti því orðið á mótum setningaliða og setninga eða
alls staðar þar sem einhver skil verða í segðinni. Þekking málnotenda
á formgerð setninga gerir hlustendum kleift að skynja hvar slíkar
skiptistöðvar eru þar sem þeir geta gripið inn í samtalið og tekið til
máls og hafið þannig nýja lotu. Hlustendur hafa tilfmningu íyrir því
hvemig niðurlag lotueiningarinnar muni verða áður en að því kemur.
Lotuskiptin ganga því yfirleitt hratt fyrir sig og ekki myndast þagnir á
skiptistöðvum sem eftir er takandi þótt einhver setningaíræðileg skil
verði í máli fólks. Menn grípa orðið um leið og jafnvel stundum áður
en að skiptistöð kemur ef þeim er mikið niðri fyrir. Verður þá gjaman
svonefnd skörun (e. overlapping) á máli viðmælenda, þ.e. báðir tala í
senn stutta stund (Steensig 2001:67). Ef nýr þátttakandi tekur ekki til
máls á skiptistöð heldur sá áfram sem orðið hafði og byrjar á nýrri
lotueiningu. Þannig getur þetta endurtekið sig allt þar til lotuskipti
verða (Lindström 2003; Schegloff 1996; Steensig 2001:209; Sacks,
Schegloff og Jefferson 1974).
í stað þess að víkja fýrir nýjum þátttakanda á skiptistöð eða byrja
á nýrri lotueiningu hefur mælandi einnig þann möguleika að bæta við
lotueininguna eftir að komið er fram hjá skiptistöð og framlengja hana
þannig eða útvíkka. Slíkar viðbætur (e. increments) em alltaf bundn-
ar því sem á undan er farið en standa samt utan við hina eiginlegu
lotueiningu án þess þó að teljast ný lotueining. Þær em eins konar við-
hangandi ósjálfstæðar einingar í mögulegum lokum lotunnar. Þessar
viðbætur geta verið stök orð eða heilir setningaliðir. Þegar viðbótun-
um sleppir er aftur komið að mögulegum lotulokum með skiptistöð
þar sem nýr mælandi getur tekið við. Hér er auðvitað enn sá möguleiki
fyrir hendi að mælandi haldi áfram og byggi upp nýja lotueiningu eða
jafnvel komi með nýjar viðbætur.10 Setja má upp líkan sem sýnir upp-
byggingu útvíkkaðrar lotueiningar og fella inn í það dæmi (sbr. Lind-
ström 2003; Schegloff 1996);
10 Eiris og sjá má af þessu er hér ákveðið ferli í kringum skiptistöðvar sem getur
endurtekið sig.