Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2006, Blaðsíða 188
186
Ritdómar
ar eins og t.d. fleirtala nafnorða, þátíð sagna, kvenkyn og hvorugkyn lýsingar- og tölu-
orða. Ókynbeygð fomöfn em fallbeygð. Kyn nafnorða er gefið til kynna með grein-
inum. Allt er þetta skýrt í formála en skýringalaust með sjálfum flettunum. Undan-
tekningamar eru þó þær að skammstöfunin EF. FT. er notuð til að sýna eignarfall fleir-
tölu og stigb. til að sýna stigbreytingu.3
Frá flettuvalinu em þó undantekningar. Dæmi em um að lýsingarorð séu einungis
í hvomgkyni enda aðeins notuð svo. Þetta em t.d. orðin bumbult, dátt, flökurt, manna-
villt, líft, skítt og annt. Það er þó ekki algilt. T.d. er flettan sýldur gefin en í ÍO er
flettan í hvorugkyni en það er í samræmi við merkingarsviðið sem m.a. varðar fjár-
mörk. Orð slíkrar merkingar og ýmis bragfræðileg orð em nefnilega oft einungis not-
uð í hvomgkyni. Það er þó ekki algilt. Og á sama hátt og mörg lýsingarorð em gefin
í hvomgkyni er orðið vant, sbr. vera einskis vant, gefið svo enda ekki notað á annan
hátt. En af hverju er þá nafnhátturinn fyrirmuna fletta (og þátíðin þannig fyrirmun-
aði)l Hefði ekki verið nær að nota sagnbótina, \).a.fyrinnunaðl
Það er með nokkmm ólíkindum að sú leið skuli vera farin að gera eina flettu úr
því sem ættu að vera tvær, sbr. t.d. erta, þar sem nafnorðið og sögnin era óskyld, og
kreppa enda þótt nafnorðið og sögnin séu af einum og sama meiði; skyldleikinn skiptir
engu máli.4 Á hinn bóginn greina menn i sundur germyndarsögn og .ví-mynd/inið-
myndarform sömu eða samhljóma sagnar. í sumum tilvikum er það einboðið, sbr. t.d.
anda - andast. í öðmm tilvikum er það ástæðulaust, sbr. t.d. heva - hevast (svo rit-
að), kyssa - kyssast. Og með því að greina formin i sundur á þennan hátt getur útkom-
an orðið eins og um sögnina leiðast. Þar er það tekið saman sem ekki á saman og ólík
merking skýrð með dæmum: parið leiddisf, parinu leiddist. Þess má geta að ég leit-
aði að svipuðum skýringum undir lýsingarháttum af sögnum eins og t.d. bjóða, þ.e.
lýsingarháttum sem em sagnmerkingar (og notaðir í þolmynd) en jafnframt notaðir
sem raunvemleg lýsingarorð, en fann ekki.
Og meira um flettumar. Undir flettum koma stundum samsett orð þar sem fletti-
orðið er fyrri hluti orðsins, m.a. til að sýna samsetningarleiðir, eins og segir í notk-
unarleiðbeiningum (bls. 14). Orðið land sýnir þetta vel þar sem undirorðin em land-
myndun, landskjör og landaleit. Undir orðinu kastania em orðin kastaníuhneta, kast-
aníutré og kastaníubrúnn. Það leiðir af eðli máls að samsetningarleiðin er aðeins ein.
Næstu flettur em kastaníetta, kastaníubukkur og kastaníulauf. En í ljósi þeirra vakn-
ar sú spuming af hverju t.d. kastaníubrúnn er ekki fletta, ekki síst í ljósi þess að kast-
aniulauf er gert að flettu. Samsett orð eins og kastaníulauf ættu raunar ekki að vera
sérstök fletta enda vandséð þá hvar draga ætti mörkin hvað varðar fjölda samsettra
3 í Nordisk leksikograftsk ordbog (1997:226) em málffæðilegar upplýsingar af
því tagi sem hér er lýst (og raunar fleiri) flokkaðar undir deildargerð (microstruktur)
en stafrófsröðin félli þá undir heildargerð (macrostruktur). Sjá líka Bergenholtz
2003:22.
4 Eg fann eitt dæmi þar sem sögnin og nafnorðið em hvort sín flettan. Það em
sögnin pirra og samhljóða nafnorð.