Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2006, Blaðsíða 156

154
Höskuldur Þráinsson
ur situr einmitt í hinu sjálfgefna andlagssæti.2 Með því að segja að
upphafsliðurinn í (lb) hafí verið færður úr andlagssæti setningarinnar
eru setningafræðingar að halda því fram að setningamar í (1) séu af-
brigði sömu setningar, ef svo má segja. Þær em tengdar í gegnum af-
leiðslu sem felur í sér færslu andlagsins í upphafssæti setningarinnar í
(lb). Færsla af þessu tagi hefur verið kölluð kjarnafærsla á íslensku
(e. íopicalization), en með því er átt við að liður sem er færður í upp-
hafssæti setningarinnar á þennan hátt er yfirleitt einhvers konar kjami
umræðunnar eða umræðuefnið. Þess vegna væri t.d. eðlilegt að nota
setningagerðina í (lb) í samræðum þar sem Haraldur þessi hefði þegar
komið við sögu.
Þeir sem em óvanir þeim hugsunarhætti sem felst í því að lýsa
setningagerðum með afleiðslu hafa tilhneigingu til að hugsa þetta of
bókstaflega, eins og vikið var að í inngangi. Þeim fínnst að þessi að-
ferð við lýsingu setninganna hljóti að fela í sér að málnotandinn færi
andlagið í raun og veru meðan hann er að tala — þ.e. „byrji“ á því að
koma því fyrir í andlagssætinu og færi það „síðan“ í upphafssætið.
Málkunnáttufræðingar reyna þá að leiðrétta þetta með því að segja að
færslurnar séu ekki hluti af lýsingu á málbeitingu, þ.e. því sem mál-
notandinn gerir þegar hann beitir málinu eða talar, heldur séu þær
hluti af lýsingu á málkunnáttunni. Færslur af þessu tagi séu m.ö.o.
hluti af líkani sem á að lýsa málkunnáttunni en ekki málbeitingunni
sjálfri, þótt málbeitingin hljóti auðvitað að byggjast á málkunnáttunni.
Þetta finnst ýmsum erfitt að sætta sig við og finnst að færslureglurnar
séu þar með orðnar marklausar eða merkingarlausar. Það er hér sem
áðumefnd hliðstæða úr tónfræðinni, eða hljómfræðinni, getur komið
að gagni til að gera grein fyrir því hvað átt er við. Svo við skulum næst
snúa okkur að þeim þætti.
2 Þegar sagt er hér að andlag í upphafssæti setningar hafi „flesta“ frekar en „alla“
eiginleika andlags í venjulegu andlagssæti er átt við það að til viðbótar þeim eiginleik-
um sem andlagið hefði í venjulegri eða sjálfgefmni orðaröð hefur það einhvem sér-
eiginleika í upphafssæti setningar. Það er nefnilega einhvers konar umræðuefni eða
kjarni (e. topic). í því sambandi gildir einu hvort sagt er að andlagið sé flutt á þenn-
an stað af því að það er (eða á að vera) umræðuefhið eða hvort sagt er að það öðlist
þennan eiginleika við færsluna, þ.e. við það að standa á þessum stað í setningunni.