Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2006, Blaðsíða 50

48
Þóra Björk Hjartardóttir
Eins og dæmin sýna er orðasambandið erþað ekki notað hér sem endur-
gjöf frá hlustanda með eða án já. Endurgjöfum er skotið inn í lotu mæl-
anda á skiptistöðvum og teljast ekki nýjar lotur af hálfu hlustanda þar eð
þær eru ekki sjálfstæð framlög til samtalsins. Virkni endurgjafar varðar
tengsl þeirra sem tala saman og er endurgjöf notuð til að gefa til kynna
að hlustað sé af áhuga og skilningi (sbr. Þórunni Blöndal 2004). Þetta má
glögglega skynja í endurgjafarorðunum er það ekki í dæmum (18) og
(19) . í (18) em þau notuð til marks um að hlustandi fylgist með af áhuga
og sé inni í málunum. Það sama má segja um (19) þar sem A mærir í
löngu máli (stytt hér) þjónustu bókasafhsins og konumar sem þar starfa.
Samtalið leiðist síðan um víðan völl (sleppt hér) og stjómandinn, B,
bindur að lokum enda á það með því að enduróma orð A um starfskon-
ur bókasafnsins i línum 11 og 13 og A tekur undir það með orðunum já
er það ekki í línu 14. Orðasambandið er það ekki er því hér greinilega
merki um undirtektir, merki um að viðmælendur séu á einu og sama máli.
Virkni er það ekki sem endurgjafar í þessum dæmum er því sam-
bærileg við þá virkniþætti hala sem nefndir vom tengsl og samkennd,
sjá (13) sem hér er endurtekið í (20) til glöggvunar. Með halanum er
það (ekki) er leitað eftir þessum viðbrögðum en endurgjafarorðin er
það ekki láta þau í ljós:
(20) a. Halamir em merki til hlustenda um athygli þeirra og skilning,
þ.e. hvort þeir séu með á nótunum, geti sett sig inn í aðstæður
= tengsl (sbr. dæmi (18))
b. Með hölunum er leitast við að koma á eða staðfesta sameigin-
lega sýn viðmælenda á það sem um er rætt, þ.e. hvort hlustendur
séu ekki á sama máli og mælandi = samkennd (sbr. dæmi (19))
Orðasambandið er það (ekki) í þessari notkun er meira en bara endur-
gjöf, það er enn fremur svokallað viðkvæði en með því er átt við að lát-
in er í ljós tilfmningaleg afstaða til þess sem sagt hefur verið (sbr. Þór-
unni Blöndal 2005b; sjá einnig Andersen 2000 um ítarlega greinargerð
um viðkvæði í ensku).27 Þetta kemur skýrt ffarn í dæmum (21) og (22):
27 Andersen (2000) notar heitið follow-up um viðkvæði af þessari gerð. Nordenstam
(1990) kallar sambærileg orð í þessari notkun í sænsku responsive tags. Einnig er stundum
notað í ensku orðið echo-tags um þessa notkun og virkni (sjá Alexander 1988:259-260).