Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2006, Qupperneq 34

32
Þóra Björk Hjartardóttir
heildarorðafjölda. Þessar niðurstöður eru hins vegar í góðu samræmi
við það sem erlendar rannsóknir á tíðni hala hafa leitt í ljós, eins og
sjá má í eftirfarandi töflu:
Tafla 3: Hlutfall hala af heildarorðaíjölda.
Rannsókn Hlutfall
Þjóðarsálin 0,15%
Holmes (1984, 1995): Nýsjálensk samtöl 0,20%
Cameron o.fl. (1988): Ensk samtöl 0,20%
Andersen (2000): Samtöl enskra ungmenna 0,24%
Nordenstam (1989, 1990): Sænsk samtöl 0,40%
Tölumar úr íslensku samtölunum em í lægri kantinum en munurinn á
tíðni hala í þessum rannsóknum er óvemlegur. Það kemur kannski
nokkuð á óvart hversu lítið í raun er um hala í samtölum miðað við þá
umfjöllun sem þeir hafa fengið á erlendum vettvangi, einkanlega í
tengslum við kynbundna málnotkun, sbr. nmgr. 8.
Athyglisvert er við töflu 2 hversu misútbreiddir einstakir halar em
og þó einkum hversu halinn ha sker sig úr, en rúmlega helmingur
dæmanna reyndist innihalda hann. Þetta litla orð, ha, hefúr einnig
önnur mikilvæg hlutverk í samtölum en halahlutverkið sem ekki verð-
ur fjallað um hér.18
Hum er á sama hátt og ha greint hér sem orð vegna stöðu sinnar
innan lotunnar og virkni í samtölum. Hún er um flest mjög áþekk því
18 Af gögnum Þjóðarsálarinnar má ráða fjölbreytta notkun orðsins lui. Það er
stundum notað sem hikorð þegar mælandi er að leita að réttu orðunum eða umorða
hugsun sína. Ha er einnig algengt í forupphafi lotu og hlutverk þess virðist þá vera að
láta í ljós tilfinningalega afstöðu til umræðuefnis. í þeirri stöðu er ha einnig stundum
notað sem eins konar ráshnappur við upphaf nýrrar lotu hjá mælanda sem hefur ver-
ið út á þekju (sbr. dæmi (8), línu 8). Ha má einnig nota sem viðkvæði til að lýsa yfir
undrun eða hneykslun sem orð viðmælanda vekja (sjá um viðkvæði í fjórða kafla).
Augljósasta hlutverk ha er þó án efa þegar beðið er um endurtekningu vegna þess að
viðkomandi hefur ekki heyrt almennilega hvað mælandi sagði, þ.e. þegar hváð er (sbr.
dæmi (14), línu 2). Fjölbreytt notkun lia þarfnast þó nánari athugunar.