Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2006, Side 31

Halar í samtölum
29
Samtölin eru afar mismunandi að lengd og gerð. Sum eru aðeins
fáein orðaskipti en önnur eru verulega lengri. Flest eru þau þó líklega
styttri en almennt gengur og gerist með samtöl augliti til auglitis þar
sem ávallt bíða margir hlustendur á línunni og klippir stjómandi
stundum á samtölin nánast í miðju kafi til þess að hleypa fleimrn að.
Umræðuefnið er stundum ákveðið fyrir fram en þátttakendur fylgja
því ekki endilega út í ystu æsar og brydda gjaman upp á einhverju
öðm sem þeim liggur á hjarta. Að því leyti má segja að orðið sé til-
tölulega frjálst. Stundum spjalla viðmælendur saman á afslappaðan
hátt líkt og í sjálfsprottnum vinasamtölum og em þá lotuskipti tíð og
mikið af innskotum og endurtekningum og öðmm atriðum sem ein-
kenna slík samtöl sem byggjast á nálægð og samkennd þátttakenda
(sbr. Norrby 1996). Önnur samtöl bera meiri keim af rökræðum þar
sem stjómandinn fær þann sem hringdi til að standa fyrir máli sinu
með því m.a. að ögra honum eða mæla í móti. Þau samtöl einkennast
hins vegar yfírleitt ekki af yfirveguðum formlegum rökræðustíl eins
og í viðtalsþáttum, þar sem umræðuefni er ákveðið fyrir fram, heldur
liggur oftast þeim sem hringdi nokkuð á hjarta og tjáir hann sig á til-
fínningaríkan og persónulegan hátt. Nokkurt misræmi er á samtalslot-
um þátttakenda í slíkum samtölum; lotur þess sem hringdi em oft mun
lengri en stjómandans. Hlutverk stjómandans er þá frekar að halda
hinum við efinið, að kynda undir og fá þannig samtalið til að renna
áfram á líflegan hátt, fremur en að koma með sjálfstætt ffamlag frá
eigin brjósti. Þess sér reyndar stundum stað að hlutverkin snúast við í
hita leiksins og þáttarstjómandinn þarf þá líka að færa rök fyrir sínu
máli (sbr. Hutchby 1996).
Þrátt fyrir að samtölin séu þannig að efni og gerð ekki ólík að
mörgu leyti venjulegum samtölum augliti til auglitis, þar eð þau em
spunnin áfram „á staðnum“, hafa þau annað markmið en samskiptin
hlés að mestu leyti að aflokinni kynningu á gestinum svo þau samtöl flokkast líka sem
tveggja manna tal. Yfirbragð þessara þátta er allt annað; hér er ekki um almenn sam-
töl að ræða heldur stuttar spumingar og löng svör. Reyndar var sáralítið af dæmum um
hala í þessum þáttum, áberandi færri en í hinum hefðbundnu þáttum Þjóðarsálarinnar.
Þau dæmi eru engu að síður tekin með i tíðnikönnun þeirri sem gerð var á hölunum.