Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2006, Blaðsíða 123

Sjálfs mín(s) sök? 121
Dæmin um þetta í fomu máli em hins vegar mjög fá; þetta em þau
einu sem ég hef fundið.
1.3 16.-19. öld
A síðari öldum virðist sambandið sjálfs síns vera einhafit, bæði þar
sem er upphaflegt eignarfomafn og þar sem er upphaflegt persónufor-
nafn eða afiturbeygt fomafn. Þetta gildir a.m.k. um söfn Orðabókar
Háskólans (nú orðffæðistofu Stofnunar Áma Magnússonar í íslensk-
um fræðum), en dæmin í (5) og (6) em tekin þaðan (sjá heimildaskrá).
(5) a. Og er Pétur kom til sjálfs síns sagði hann. (1540)
b. sjálfs míns verðskuldan sé ég hér. (1661)
c. strax sem maður kemur til sjálfs síns. (1729)
d. alla þá, sem ekki hafa gras og em sjálfs síns. (um 1800)
e. vertu ekki eldur í sjálfs þíns fé. Láttu ekki gimdir sjálfs þín
hafa af þér ólöglega. (1894)
Seinasta dæmið hér er sérstaklega athyglisvert. Þar em tvær setningar
sem standa saman í texta, og sú fyrri hefur sjálfs þíns, en sú seinni
sjálfs þín. Setningafræðileg staða sambandanna er þó hin sama í báð-
Urn tilvikum; eignarfallið stjómast af nafnorði (fé sjálfs þíns — girnd-
sjálfs þín). Að vísu er fyrra dæmið í forsetningarlið en ekki verður
séð af tiltækum dæmum að það skipti máli.
1-4 Breytingar eftir miðja 19. öld
^að er ekki fyrr en efitir miðja 19. öld sem fer að bera á dæmum um
síálfs sín og dæmum um sjálfs síns að fækka. Hér má sjá nokkur dæmi
úr safni Orðabókarinnar.
(6) a. afbrýðisemin kom honum fljótt til sjálfs sín. (1860)
b. og svo verður þaö náttúrlega allt of gott til að vera vinnuhjú, og
allt verður sjálfs sín. (1885)
c- Hann varð nú maður sjálfs sín að mestu leyti. (1892)
d. Hann kom til sjálfs sín við það að sjá foður hennar úti á möl-
inni. (f.hl. 20. aldar)
e- En þá gerðist hann sjálfs sín maður. (um 1920)