Ritmennt - 01.01.1998, Blaðsíða 30

EIRÍKUR ÞORMÓÐSSON OG GUÐSTEINN ÞENGILSSON
RITMENNT
lendum málum, aðallega sögum, ritgerðum
um félagsleg málefni og margt fleira. Þessi
handrit eru í afar misjöfnu ástandi, mörg
þeirra hafa verið bundin í alskinn, önnur að-
eins með skinn í kili en allmörg eru bundin
saman í knýti. Sum eintökin eru slitin, það
vantar í einstaka rit og bæði blöð og spássí-
ur trosnuð en furðanlega margt í þessu safni
lítur vel út og er vel með farið. Rithendur
eru afar misjafnar, sumar eru mjög skýrar og
ber þar fyrst að nefna rithönd Jónatans
sjálfs, Bjarna í Sellandi og fleiri skrifara. A
öðrum handritum er skriftin dauf og stafa-
gerð torkennileg og vefst því fyrir leik-
mönnum í handritalestri að komast fram úr
texta sumra þeirra. En eins og að framan
greinir var Jónatan talinn manna gleggstur
við að lesa gömul lrandrit.
Þrátt fyrir stórt og mildð handritasafn
hefur Jónatan eldti frumsamið miltið sjálfur.
Þau handrit sem eldci fengust með öðru
móti hefur hann fengið að láni og afritað.
Einhverjar ættartölur má telja víst að hann
hafi sjálfur ralcið en erfitt er að átta sig á
hverjar þær eru. Aftur á móti hefur hann
svo fullvíst er samið tvær stuttar ritgerðir (í
Lbs 2567 8vo). Önnur er um fjárkláðann
sem barst hingað til lands 1761 og fór víða
um land. Reynt var að stemma stigu við
honum með niðurskurði en það tók um 20
ár að útrýma kláðanum alveg. Hin ritgerðin
fjallar um plágu sem kom svo að segja rétt á
eftir fjárkláðanum, Móðuharðindin. Rekur
Jónatan afleiðingar harðindanna fyrir flest
heimili í Fnjóskadal.
Skal svo þessum kafla lokið með því að
vitna til Sigurðar á Snæbjarnarstöðum sem
ber Jónatan fyrir sögnum um gamalt papp-
írshandrit sem til hafi verið áður í dalnum
og lcallað Fnjóslcdæla. Átti handritið að liafa
verið til um aldamótin 1700 en var liorfið á
seinni hluta 18. aldar og vissi enginn hvað
orðið var af því. Það var tilgáta Fnjóskdæl-
inga að Árni Magnússon hefði fengið hand-
ritið er hann kom í Fnjóskadal 1710 eða þar
um bil þegar hann var að gera jarðabókina.
Hafði Árni spurt ítarlega eftir gömlum
handritum og fengið víða, ýmist að gjöf eða
keypt. Sigurður segir handritið með öllu
glatað en telur vel koma til greina að Árni
hafi fengið það og það farist í brunanum í
Kaupmannahöfn 1728. Um efni þess voru
óljósar sagnir og m.a. er haldið að þar hafi
verið getið landnáms Þóris snepils sem nam
Fnjóskadal, ennfremur þess að Þórir hafi
gefið slcipverjum sínum af landnámi sínu,
þeir telcið sér bólfestu í dalnum og látið bæ-
ina heita eftir nöfnum sínum; Þórður t.d.
byggt Þórðarstaði.66
Handrit Jónatans seld Landsbóka-
safni
Að sölu handritasafnsins var nolclcur að-
dragandi. Fyrstu merlcin um hana eru í áð-
urnefndu bréfi Jóns Þorkelssonar slcjala-
varðar til Jónatans dagsettu 5. nóvember
1901.67 í því segir Jón m.a.:
Skömmu eftir að ég lcom hingað suður sagði Jón
forngripavörður Jakobsson mér, að hann hefði
slcrifað yður fyrir hönd bókasafnsins um kaup á
handritasafni yðar, svo að ég sá þá að elcki þurfti
til þess að taka, að safnið fengi ljósari skrá frá yð-
ur en Brynjólfur Jónsson hafði gert, til þess að
þetta lcæmist af stað.
66 Sigurður Bjarnason: Fnjóskdæla saga. Nýjar kvöld-
vökur 26 (1933), bls. 151-52.
67 Bréfið er í fórum Birgis Þórðarsonar á Öngulsstöð-
um, sbr. nmgr. nr. 63.
26