Íslenskt mál og almenn málfræði - 13.07.1981, Blaðsíða 256

246
Sigrún Davíðsdóttir
Kné og kvistir leiða óneitanlega hugann að orðinu knérunnr. Orðið
þýðir ‘Slægtlinje’ eða ‘Slægtled’, samkvæmt orðabók Fritzners (II 1954:
308).
Þegar 73. vísa Atlamála er lesin, er freistandi að hafa kné í merking-
unni ‘ættstofn’ í huga. Þar hótar Guðrún Atla, eiginmanni sínum, og
bendir honum á að hlífi ekki kvistir, afkomendur, knénu, ættstofninum,
gangi högg beint í sjálfan stofninn. Og síðan endurtekur hún hótun sína,
þegar hún dregur upp líkingu af tré, sem fellur ef ræturnar eru höggnar
undan. Hún lofar honum síðan að hann megi nú einn ráða öllu.
Þessi tvítekna hótun með mismunandi líkingum er reyndar býsna vel
heppnuð listrænt séð. Fyrst er dregin upp mynd af kvistum, sem eiga á
hættu að verða höggnir af. Síðan er það mynd af tré, sem er hætt við
falli ef ræturnar eru höggnar undan. Kvistirnir og ræturnar eru mynd-
rænar andstæður, en merkingarlegar hliðstæður.
Úr því verið er með vangaveltur um listrænt gildi líkinganna, er ekki
úr vegi að velta fyrir sér listrænu gildi hótunarinnar í heild. Þarna er í
raun ekki aðeins verið að vara Atla við, heldur miklu frekar áheyrend-
ur/lesendur kvæðisins. Það er kunnara en frá þurfi að segja að eitt
megineinkenni frásagna í ýmsum fornum ritum er viðvörunin um það
sem síðar gerist. Þess er yfirleitt vandlega gætt að áheyrendur/lesendur
geri sér sem bezt grein fyrir hvað eigi eftir að gerast, og jafnframt að
ekkert komi á óvart í frásögninni. Vart þarf að benda á hversu gjörólíkt
þetta er því sem nú er helzt uppi í bókmenntum, þegar mikið er lagt upp
úr að koma lesendum sem rækilegast á óvart.
Atli er jafnnær um hvað Guðrún er að fara og ýmsir seinni lesendur
kvæðisins. í framhaldi kvæðisins er svo sagt frá hvernig hún efnir hótun
sína. Hún tekur sig nefnilega til og tekur syni sína og Atla af lífi. Þar
með rætist hótunin um að Atli standi uppi einn og óstuddur, og sé nú
einn um öll ráð. Þessi hefndarráðstöfun er býsna framandleg nú, því
hefndin virðist svo sannarlega bitna grimmilegast á móðurinni sjálfri.
En þetta dæmi minnir okkur rækilega á hversu margt er framandlegt í
bókmenntum þessa tímabils. Þarna er framandleikinn augljós, en ef-
laust er nú margt misskilið með nútímaskilningi, sem er ekki jafn skýrt
í textanum og þetta atriði.