Tímarit Þjóðræknisfélags Íslendinga - 01.01.1950, Side 47

VESTUR-ÍSLENZKIR RITHÖFUNDAR
29
glceps og refsingar. 1 þeim leik lætur
skáldið vængjaðar hugsjónir beina flug
úr ösku líðandi og stríðandi mannkyns.
Það sem sérlega einkennir Guttorm
er rökvísi hans (eða a. m. k. gervirök-
vísi, það sem Danir kalla hundalógík) í
smíði leikritanna. Venjulega er rök-
vísi hans nógu einföld og skýr, en stund-
um getur henni brugðið til lævísi sem
krefst allrar athugunargáfu manns. En
það er þessi rökvísa (eða gervirökvísa)
bygging leiksins sem, ásamt stílfærðum
manngerðum og hinu dulræna sviði,
skírskotar til ímyndunarafls áhorfand-
ans eða lesarans. Mál Guttorms er ná-
lega ávallt einfalt, þótt það sé oft hlaðið
speki, en því nær aldrei slær í ljóðræn-
an stíl hjá honum. Kýmni og kald-
hæðni vantar ekki, sem stundum getur
snúizt í fáránleik einkum í ádeilurit-
unum.
9. Jóhannes P. Pálsson var fæddur í
Ólafsfirði, nyrðra 13. maí 1881. Kom
hann tólf ára drengur til Nýja Islands,
þar sem hann naut kennslu Jóhanns
Magnúsar Bjarnasonar og fékk fyrstu
kynni sín af leikritum og leiklist. Síðar
uam hann læknisfræði við Manitoba
háskólann í Winnipeg og varð eftir
1909 læknir hingað og þangað um
hyggðir Islendinga í Canada, þótt hann
á síðustu árum hafi tekið sér frí frá
þeim störfum og setst í helgan stein.
Fyrsta saga, sem eg hef rekizt á eftir
Jóhann, er “Silfurmillurnar” í Lög-
bergi 21. des. 1911, jólasaga. Aðrar
smásögur og leikþættir kornu út í
Heirnskringlu, Sögu, og Tímariti Þjóð-
væknisfélagsins. Þrjár smásögur á
ensku birtust í Canadian Magazine.
Leikir Jóhannesar “Gunnbjarnarsker
hið nýja” (1924) og “Svarti stóllinn”
(1925) beita samskonar symbóliskri
tækni og leikir Guttorms. I “Gunn-
bjarnarskeri” sýnir Jóhannes hvernig
nýr sannleikur kemst undir manna-
hendur ýmsra þjóðfélagsafla og sleppur
þaðan ekki fyrr en hann hefur tekið á
sig mynd lýginnar. 1 “Svarta stólnum”
verður listamaðurinn milli steins fjölda-
smekksins og sleggju listarinnar fyrir
listina. Fylgi listamaður fjöldanum,
hlýtur hann að missa allt sjálfsálit;
fylgi hann listinni er hún vísust til að
gera óvætt úr honum.
Listin verður enn að viðfangsefni
Jóhannesi í smásögunum “Veizlan
mikla” (1923) og “Allir vegir færir”
(1927). 1 veizlunni þekkir enginn hinn
nafnlausa listamann, sem á að vera
heiðursgesturinn, og er honum kurteis-
lega vísað á dyr, þegar hann kemur
ekki veizlubúinn. 1 “Allir vegir færir”
tekur hungraður og langþreyttur lista-
maður það til bragðs í bræði sinni að
senda vandlátum útgefanda hreina
hringavitleysu—með þeim árangri, að
útgefandinn tekur vitleysuna og gerir
höfundinn frægan á snöggu augabragði.
Er ekki örgrannt um að hér sé sneitt
að freyðandi faröldrum í nýtízkulist.
En sagan lýsir líka vel því viðhorfi—
eigi aðeins vestur-íslenzkra höfunda
heldur íslenzkra höfunda yfirleitt— að
listamönnum sá vansæmandi að spilla
list sinni á léttmeti eins og til dæmis
reyfurum—og skýrir þetta viðhorf höf-
unda það hversvegna ekkert hefur verið
skrifað af leynilögreglusögum eða
spennandi morðsögum á Islandi. Eina
undantekningin hér er Jóhann Magnús
með hina saklausu reyfara sína: í því
fylgir hann enskri tízku; sömu tízku
fylgir Laura Salverson í sínum léttari
sögum.
Oft gerist Jóhannes allbersögull i
garð óvina sinna og mannkynsins: kapí-