Tímarit Þjóðræknisfélags Íslendinga - 01.01.1960, Side 24

6
TÍMARIT ÞJÓÐRÆKNISFÉLAGS ÍSLENDINGA
hefir þessi heimaskóli verið Þorkeli
betri en enginn, auk þess að honum
kippti beint í kyn um fræðimennsk-
una, enda tileinkaði hann doktors-
ritgerð sína föður sínum, er þá var
skömmu látinn. Móðir Þorkels var
Svafa Jónasdóttir bónda í Hraun-
koti Kristjánssonar. Ein systir Svöfu
í Hraunkoti var Hólmfríður; hún
fór vestur um haf og varð kona
Rögnvalds Péturssonar, doktors,
unítaraprests og þjóðræknisleiðtoga.
Þessari frændsemi hefir tæplega
verið gleymt, þegar Rögnvaldur
ánafnaði Landsbókasafninu allar
bækur sínar og handrit eftir sinn
dag (1940), og þar í voru öll kvæði
og bréf Stephans G. Stephanssonar,
er Þorkell gaf síðar út fyrir Þjóð-
vinafélagið af mikilli nákvæmni og
trúmennsku. Frændseminni mun
heldur ekki hafa verið gleymt, er
ekkja Rögnvalds og börn ánöfnuðu
Háskóla íslands talsvert fé í sjóði
vorið 1960.
Að stúdentsprófi loknu las Þor-
kell sögu hjá Páli Eggert (Ólasyni
við Háskóla íslands og lauk meist-
araprófi 1927 með ritgerð um hag-
sögu íslands á 14. og 15. öld. Gerðist
Þorkell nú skólastjóri Samvinnu-
skólans og meðritstjóri Samvinn-
unnar með Jónasi frá Hriflu og hélt
hvorutveggja starfi til 1931. Þeir
Jónas og Þorkell voru sveitungar,
báðir úr átthögum samvinnustefn-
unnar, Þingeyjarsýslu. Það var því
eðlilegt, að Þorkell skrifaði margar
greinar í Alþingishátíðarblað Tím-
ans (1930) og gerðist síðan ritstjóri
dagblaðs framsóknarmanna, Nýja
dagblaðsins og vikurits þess, Dvalar,
á meðan þau komu út (1933-34).
1. janúar 1930 var Páll Eggert óla-
son gerður að bankastjóra, og losn-
aði þá kennarastaða hans við Há-
skólann. Umsækjendur fengu sex
mánaða ritgerð að skrifa „um kjör
verkafólks á íslandi frá upphafi til
siðaskipta“. Vann Árni Pálsson, þótt
hann lyki ekki við ritgerð sína, en
Þorkell lét snúa ritgerð sinniáþýzku,
Die Siellung der freien Arbeiter in
Island bis zur Miite des 16. Jahr-
hunderis (1933), og varði hana síðan
sem doktorsritgerð við Hafnarhá-
skóla vorið 1933. Hlaut hún góða
dóma af mönnum eins og Finni Jóns-
syni. Þetta var „persónulaus“ saga,
sem Jónas frá Hriflu kallar svo í
formála sínum að VIII. bindi Sögu
íslendinga og kennir áhrifum frá
söguskoðun Karls Marx. Sams konar
persónulausir söguþættir eru Aldar-
minning Búnaðarfélagsins (1937),
Landbúnaður á íslandi í Almanaki
Þjóðvinafélagsins (1943) og Alþingi
og aivinnumálin (1947). Örnefni í
Vesimannaeyjum (1938) eru líka
eins konar persónulaus saga, en eng-
inn mundi bendla þá sögu við Marx-
isma. í sama formála sama bindis
getur Jónas frá Hriflu þess, að á
þeim árum er hann var bæði for-
maður Menntamálaráðs og Þjóð-
vinafélagsins, skömmu fyrir síðustu
heimsstyrjöld, hafi Þorkell komið
að máli við sig og stungið upp á því
að hafin yrði útgáfa á Sögu íslend-
inga í tíu bindum, en bækurnar
gefnar út af Menningarsjóði og
Þjóðvinafélaginu. Þorkell var þá
bókavörður við Landsbókasafnið
(1931-1944), en gerðist 1936 rit-
stjóri Þjóðvinafélagsbókanna. Kom
V. bindi sögunnar, um 17. öld, skrif-
að af Páli Eggert Ólasyni, út 1942,
en þar voru nefndir í ritstjórn verks-
ins Árni Pálsson prófessor, Barði
Guðmundsson þjóðskjalavörður og