Uppeldi og menntun - 01.07.2011, Side 35

Uppeldi og menntUn/icelandic JoUrnal of edUcation 20 (2) 2011 35
hrafnhildUr V. k Jartansdóttir, kristJana stella blöndal og sif einarsdóttir
sinni (e. student attrition model) leggur Bean áherslu á félagslega stöðu nemandans,
fjölskylduna og aðstæður á vinnumarkaði (Bean 1980, 1982; Cabrera, Nora og
Castañeda, 1993). Rannsóknum ber saman um að háskólanemar sem eiga háskóla-
menntaða foreldra hverfa síður frá námi en aðrir (sjá t.d. Ishitani, 2003; Ozga og
Sukhnandan, 1998; Stratton, O´Toole og Wetzel, 2007, 2008). Jafnframt hefur komið
fram að hvatning og stuðningur frá fjölskyldu ýtir undir þrautseigju í námi, bæði á
framhalds- og háskólastigi, og dregur úr líkum á brotthvarfi (Eggens, van der Werf
og Bosker, 2008; Sigrún Aðalbjarnardóttir og Kristjana Stella Blöndal, 2005; Smith og
Naylor, 2001; Stratton o.fl., 2007). Áhrif foreldra minnka þó eftir því sem háskólanem-
endur eru eldri (Ingi Rúnar Eðvarðsson og Guðmundur Kristján Óskarsson, 2010).
Vinna samhliða háskólanámi eykur aftur á móti líkur á því að nemendur hætti námi
(sjá t.d. Montmarquette, Viennot-Briot og Dagenais, 2007; Smith og Naylor, 2001;
Stratton o.fl., 2007, 2008).
Bean telur háskólanema ávallt vega og meta hvort þeir hafi meiri ávinning af því
að vera í námi en að sinna öðrum hlutverkum í lífinu, svo sem á vinnumarkaði (Bean,
1980, 1982, 1983). Samkvæmt lífsskeiðakenningunni (e. life-span theory) þróast náms-
og starfsferill einstaklings smám saman út frá sjálfsvitund hans og þeim meginhlut-
verkum sem hann sinnir á lífsleiðinni sem námsmaður, starfsmaður, fjölskyldumeð-
limur og borgari (Savickas, 2005; Swanson og Gore, 2000). Nemandi í háskóla sinnir,
eða stefnir á að sinna, mörgum þessara hlutverka. Á Íslandi hefur fólk háskólanám
um og yfir tvítugt og því er ekki óalgengt að nemendur hafi stofnað fjölskyldur og
þurfi að sjá fyrir sér samhliða námi. Fjölskylduábyrgð og vinna með námi dregur úr
tækifærum nemenda til virkrar þátttöku í félagslífi skólans, ýtir undir togstreitu á
milli hlutverka og getur gert aðlögun þeirra að háskólasamfélaginu erfiða (Cabrera
o.fl., 1993; Sandler, 2000; Tinto, 1993).
Óhjákvæmilegt er að líta til þess að kenningar Tintos og Beans eru settar fram fyrir
um þremur áratugum í Bandaríkjunum. Velta má fyrir sér hversu vel þær eigi við nú á
tímum og við íslenskar aðstæður. Á þessum tíma var hlutfall háskólamenntaðra lægra
en nú tíðkast og minna um að fólk stundaði háskólanám sem hlutanám samhliða starfi
(sjá t.d. Cabrera o.fl., 1993; Herzog, 2005; Sandler, 2000). Engu að síður virðast rann-
sóknir síðustu áratuga styðja þær í meginatriðum (Cabrera o.fl., 1993; Hovdhaugen,
2009; McKenzie og Schweitzer, 2001; Sandler, 2000; Smith og Naylor, 2001) og ekki
hafa verið settar fram nýrri heildstæðar kenningar um brotthvarf úr háskólanámi (sjá
t.d. Herzog, 2005; Mannan, 2007). Rannsóknum ber saman um að brotthvarf úr námi
sé flókið ferli þar sem spila saman bakgrunnur einstaklingsins, stuðningur fjölskyldu,
fyrri frammistaða í námi, aðlögun hans að viðkomandi skólastofnun og þær aðstæður
sem hann býr við í daglegu lífi (sjá t.d. Eggens o.fl., 2008; Johnson, 2006; Ozga og
Sukhnandan, 1998; Stratton o.fl., 2007; Tinto, 1993).
Í nýlegri íslenskri rannsókn eru helstu ástæður brotthvarfs háskólanema að mestu
leyti sambærilegar við niðurstöður erlendra rannsókna og tengjast einkum ástandi
á vinnumarkaði, markmiðssetningu í tengslum við nám og erfiðleikum við að sam-
ræma nám starfi og öðrum hlutverkum í lífinu (Háskóli Íslands, 2008; Heiður Hrund
Jónsdóttir og Friðrik H. Jónsson, 2008). Flestar rannsóknir hafa beinst að snemmbúnu
brotthvarfi. Þessi rannsókn beinist hins vegar að því að kanna hvaða þættir skipti
mestu máli í aðdraganda að brotthvarfi þeirra sem hætta seint á námsferlinum.