Uppeldi og menntun - 01.07.2011, Síða 96

Uppeldi og menntUn/icelandic JoUrnal of edUcation 20 (2) 201196
„mín köllUn er að hJálpa og reyna að láta gott af mér leiða“
(Sherrod, Torney-Purta og Flanagan, 2010b). Enn aðrir telja að í vestrænum ríkjum
hafi einstaklingshyggja orðið ríkjandi á kostnað samfélagshyggju (t.d. Arnett, 2007;
Bos, Williamson, Sullivan, Gonzales og Avery, 2007; Damon, 2001). Undir merkjum
frelsis hafi borið á tilhneigingu fólks til að huga frekar að rétti sínum til athafna en
ábyrgð og skyldum við samborgarana; það líti frekar á sig sem einstakling en sem
hluta af samfélagi þar sem samfélagsleg viðhorf og gildi eins og samstaða, samlíðan
og samábyrgð eru í stafni. Ýmsir hafa því haft áhyggjur af lýðræðishugsjóninni og lífs-
gildum fólks á Vesturlöndum og afleiðingunum fyrir lýðræðisþjóðfélög.
Viðbrögð við þessum áhyggjum og áskorunum hafa ekki látið á sér standa. Sjá
má vaxandi áhuga víða um heim á því að efla borgaravitund (e. citizenship, civic
engagement) barna og ungmenna, þ.e. hugmyndir þeirra um lýðræði, mannréttindi
og færni í að taka þátt í lýðræðissamfélagi (t.d. Banks, 2009; Crick, 2005; Haste, 2001;
Kerr, McCarthy og Smith, 2002; Yates og Youniss, 1999). Þessi áhersla birtist í stefnu-
mótun í menntamálum, m.a. í menntastefnu Evrópuráðsins í upphafi nýrrar aldar,
t.d. í verkefninu sem ber heitið Menntun í lýðræðislegri borgaravitund og mannrétt-
indum (Evrópuráðið, 2011). Hún birtist einnig í stefnu Evrópusambandsins fyrir ungt
fólk 2010–2018 (Evrópusambandið, 2009); þar er m.a. fjallað um mikilvægi sjálfboða-
liðastarfs sem leiðar til persónuþroska, aukinnar þekkingar og færni, borgaravitundar
og félagsauðs (7. gr.). Evrópuráðið ákvað jafnframt að árið 2011 yrði ár sjálfboðaliða-
starfs í Evrópu til að leggja áherslu á að þátttaka í slíku starfi sé ein lykilleiða til að
virkja borgara í lýðræðissamfélagi með gildi samstöðu og margbreytileika að leiðar-
ljósi. Áhersla á að efla borgaravitund barna og ungmenna birtist einnig í lögum og
námskrám ýmissa þjóða, m.a. hér á landi í endurskoðun grunnskólalaga (Lög um
grunnskóla, nr. 91/2008) jafnt sem ýmsum þróunarverkefnum í skólum (sjá t.d. yfirlit
Higgins-D‘Alessandro, 2010).
Fræðimenn hafa látið til sín taka í rannsóknum á sviði borgaravitundar ungs
fólks. Þeir hafa m.a. staðið að viðamiklum alþjóðarannsóknum eins og The IEA Civic
Education Study árið 1999 (International Association for the Evaluation of Educational
Achievement, 2011a) og The International Civic and Citizenship Education Study (ICCS)
árið 2009 (International Association for the Evaluation of Educational Achievement,
2011b) bera vitni um. Megináhersla í rannsóknum á borgaravitund ungmenna hefur
þó hingað til fremur verið á pólitíska þátttöku unga fólksins en samfélagslega þátt-
töku eins og sjálfboðaliðastörf (Higgins-D‘Alessandro, 2010).
Viðfangsefni þessarar rannsóknar beinist að síðarnefnda sviðinu. Meginmark-
miðið er að öðlast dýpri skilning á sýn ungmenna á sjálfboðaliðastörf með því að leita
eftir hugmyndum þeirra um og reynslu þeirra af samfélagslegri þátttöku sem felst í
sjálfboðaliðastarfi. Í því skyni að lýsa sýn þeirra á sem heildstæðastan hátt er mark-
miðið jafnframt að halda áfram að þróa greiningarlíkan um borgaravitund ungs fólks
(Sigrún Aðalbjarnardóttir, 2007, 2008) með því að yfirfæra það á sjálfboðaliðastarf.
Samkvæmt því verður áhersla lögð á að greina áhuga ungmennanna á sjálfsboðaliða-
störfum, markmið þeirra og gildi.