Uppeldi og menntun - 01.07.2011, Blaðsíða 122

Uppeldi og menntUn/icelandic JoUrnal of edUcation 20 (2) 2011122
dregið úr hegðUnarerfiðleikUm
Hegðunarerfiðleikar nemenda
Um 10–12% grunnskólanemenda eru álitnir eiga við hegðunarerfiðleika að stríða að
mati starfsfólks skóla (Ingvar Sigurgeirsson og Ingibjörg Kaldalóns, 2006) eða um
tveir til þrír nemendur að meðaltali í hverjum bekk. Almennt er talað um hegðunar-
erfiðleika þegar hegðun einstaklings hefur neikvæð áhrif í daglegu lífi, s.s. á nám og
samskipti við aðra. Hegðunarerfiðleikar eru eitt helsta áhyggjuefni kennara (Ingvar
Sigurgeirsson og Ingibjörg Kaldalóns, 2006) og það svið þar sem starfsfólk skóla telur
helst vera þörf fyrir endurmenntun (Jóhanna Rútsdóttir, munnleg heimild, 17. maí
2010; Ragnar F. Ólafsson og Júlíus Björnsson, 2009). Horfur barna með hegðunar- og
tilfinningalega erfiðleika eru einna verstar af þeim hópum einstaklinga sem greindir
eru með fötlun (Bradley, Doolittle og Bartolotta, 2008) og þörf fyrir snemmtæka, mark-
vissa og árangursríka íhlutun því mikil.
Vankantar við nálganir sem byggjast á stigvaxandi refsingum
Of oft felast viðbrögð við hegðunarerfiðleikum í stigvaxandi refsingum þar sem mark-
miðið er að nemendur hætti að sýna erfiða hegðun til að forðast neikvæðar afleið-
ingar, s.s. skammir, vísun úr tíma, símtal foreldra eða brottvísun úr skóla. (Alberto og
Troutman, 2003). Fjölmargir vankantar eru á agaaðgerðum af þessu tagi sem koma
í veg fyrir varanlegan árangur (sjá t.d. Alberto og Troutman, 2003; Mayer, 1995). Í
fyrsta lagi fela refsingar einungis í sér viðbrögð við erfiðri hegðun en kenna ekki nýja,
betur viðeigandi hegðun. Í öðru lagi getur það sem er notað sem refsing haft þveröfug
áhrif og ýtt undir erfiða hegðun. Vísun úr tíma gæti t.d. veitt nemanda kærkomið
hlé og þannig styrkt hina truflandi hegðun (Costenbader og Markson, 1998). Í þriðja
lagi venjast einstaklingar smám saman óþægilegum áreitum og því hætta refsingar
yfirleitt að virka með tímanum og það kallar á beitingu stigmagnaðra viðbragða
(Drasgow, Yell og Halle, 2009). Í fjórða lagi skapar notkun refsinga nemendum slæma
fyrirmynd því að skilaboðin eru þau að ágreiningur er „leystur“ með neikvæðum
hætti (Alberto og Troutman, 2003). Í fimmta lagi vekja refsingar yfirleitt neikvæðar
tilfinningar hjá börnum, s.s. ótta eða reiði sem ýtir undir andúð á þeim sem refsar
(Costenbader og Markson, 1998). Refsingar geta þannig haft slæm áhrif á samband
starfsfólks og nemenda sem getur birst í auknum mótþróa nemenda gegn fyrirmælum
eða reglum skólans. Í sjötta lagi getur erfið hegðun haldið áfram í fjarveru þess sem
refsar eða þróast yfir í dulda óæskilega hegðun þegar starfsfólk sér ekki til (Alberto og
Troutman, 2003). Í sjöunda lagi geta refsingar, eins og skammir, háð eða niðurlægjandi
framkoma, haft slæm áhrif á sjálfsmynd nemenda. Þar sem neikvæðar athugasemdir
vekja yfirleitt sterk tilfinningaviðbrögð festast þær mun betur í minni en annað sem
börn heyra og geta orðið þáttur í neikvæðu hugsanamynstri sem ýtir undir tilfinn-
ingalega erfiðleika. Sá sem hefur verið særður er einnig líklegri til að vilja særa aðra
og þannig getur orðið til vítahringur ónærgætinna aðfinnslna og óæskilegrar hegð-
unar. Með tímanum er líklegt að nemandi reyni að forðast þær aðstæður sem refsingar
hafa tengst, sem getur birst í auknu skrópi og brottfalli úr skóla. Þannig getur notkun
refsinga í reynd orðið til þess að auka enn á hegðunar- eða tilfinningalega erfiðleika
nemenda (Costenbader og Markson, 1998; Drasgow o.fl., 2009; Mayer, 1995).