Uppeldi og menntun - 01.07.2011, Blaðsíða 125

Uppeldi og menntUn/icelandic JoUrnal of edUcation 20 (2) 2011 125
anna- l ind pétUrsdótt i r
bakgrunnsáhrifavöldum (e. setting events) sem koma á undan aðdraganda og ýta
undir að hegðun eigi sér stað (O‘Neill o.fl., 1997), t.d. svefnleysi, veikindi, svengd eða
færniskortur.
Skilningur á áhrifaþáttum hegðunar getur fyrirbyggt algeng mistök í samskiptum og
kennslu einstaklinga með hegðunarerfiðleika. Til dæmis geta kennarar og nemendur
með hegðunarerfiðleika fest í vítahring neikvæðrar styrkingar, þar sem truflandi
hegðun nemandans er styrkt með hléi frá kröfum (t.d. í formi brottvísunar úr tíma),
og brottvísanir eða minni kröfur kennara eru styrktar með hléi frá truflandi hegðun
nemandans (Alberto og Troutman, 2003).
Virknimat og þær aðferðir atferlisgreiningar sem það felur í sér eru víða orðin viður-
kennd og sjálfsögð vinnubrögð til að fást við hegðunarerfiðleika. Til að mynda mæla
samtök bandarískra skólasálfræðinga (e. National Association of School Psycholog-
ists) og sérkennslustjóra (e. National Association of State Directors of Special Educa-
tion), auk heilbrigðisstofnana í Bandaríkjunum (e. National Institutes of Health), með
notkun virknimats (Kern, Hilt og Gresham, 2004). Einnig hefur verið kveðið á um
notkun virknimats í lögum um menntun einstaklinga með fatlanir í Bandaríkjunum
síðan 1997 (e. Individuals with Disabilities Education Act, 1997). Samkvæmt þessum
lögum er starfsfólki skóla skylt að gera virknimat fyrir alla nemendur með greind
hegðunarfrávik og einnig í þeim tilvikum þar sem stendur til að breyta kennslu-
fyrirkomulagi nemenda (t.d. færa þá í sérdeild eða -skóla), hvort sem þeir eru með
greiningu um fötlun eða ekki. Í lögunum frá 2004 (e. Individuals with Disabilities
Education Improvement Act) er einnig mælt með notkun jákvæðrar stuðningsáætl-
unar (e. positive behavioral interventions and supports) þar sem lögð er áhersla á að
kenna viðeigandi hegðun sem kemur í stað hinnar erfiðu hegðunar.
Einstaklingsmiðuð stuðningsáætlun
Niðurstöður virknimats veita innsýn í þætti sem kveikja og viðhalda erfiðri hegðun
og nýtast við gerð einstaklingsmiðaðrar stuðningsáætlunar til að draga úr hegðunar-
erfiðleikum. Heildstæð áætlun felur í sér ferns konar aðferðir: a) úrræði sem beinast
að bakgrunnsáhrifavöldum, b) fyrirbyggjandi breytingar á aðdraganda erfiðrar hegð-
unar, c) kennslu í viðeigandi hegðun og d) jákvæða styrkingu viðeigandi hegðunar
með leiðréttingu á erfiðri hegðun. Markmiðið er að draga úr kveikjum að erfiðri
hegðun og kenna einstaklingi að nota viðeigandi hegðun í stað hinnar erfiðu (O´Neill
o.fl., 1997). Lykilatriði í því sambandi er að styrkja viðeigandi hegðun markvisst, til
að mynda með einstaklingsmiðuðu hvatningakerfi (Zuilma Gabriela Sigurðardóttir
og Anna-Lind Pétursdóttir, 2000). Þegar hegðunarerfiðleikar hafa varað lengi, og ein-
staklingi hefur margoft mistekist að uppfylla væntingar er mikilvægt að nota heild-
stætt inngrip sem er líklegt til að skila árangri, þannig að einstaklingurinn upplifi að
hann geti lært að haga sér betur.