Árbók VFÍ/TFÍ - 01.01.1997, Qupperneq 240

238 Árbók VFÍÍTFÍ 1995/96
Rétt er að taka fram að þó fiskvinnslan sé hér notuð til að skýra notkunarmöguleika gagn-
virkninnar þá má hugsa sér mörg önnur notkunarsvið, ekki síst í öðrum greinum matvæla-
iðnaðar, svo sem kjötvinnslu, brauðgerð og mjólkurvinnslu. Séreinkenni matvælavinnslu eru
fyrst og fremst að hráefni og/eða afurðir geymast oft illa og því verður að skipuleggja fram-
leiðslu hvers tímabils um sig. Ennfremur að hráefnið er oft mjög breytilegt þannig að hver
dagur getur boðið upp á nýja ákvörðun.
í aðalatriðum vinnur líkanið þannig að ef mjög lítið hráefni er fyrirliggjandi miðað við
þann manntíma sem er til ráðstöfunar (afkastagetu), þá er besta lausnin sú að framleiða skal
eingöngu þá afurð sem gefur hæst verðmæti (skuggaverð) á hráefniskíló. Og öfugt: ef mjög
mikið hráefni liggur fyrir, er valin sú afurð sem gefur hæst verðmæti á manntíma. í þessu
tilviki er manntíminn nefnilega flöskuháls í framleiðslunni.
Þessi niðurstaða rímar vel við meginreglurnar í svonefndum „OPT-fræðum“ (Optimized
Production Technology), sem finna má í nýrri fræðibókum um framleiðslustjórnun. Þar er
lögð höfuðáhersla á að finna og skilgreina flöskuhálsa í framleiðsluferlum og skipuleggja síðan
framleiðsluna út frá því. Þetta rímar einnig ágætlega við hagnýta reynslu fiskvinnslunnar sem
í yfir 20 ár hefur reiknað framlegð á hráefniskíló og framlegð á manntíma, fyrir allar pakkn-
ingar.
Vandamálið er hins vegar hvað gera skuli ef eifitt er að segja til um það hvort hráefni
eða manntími sé afgerandi flöskuháls. Hér er það sem gagnvirka líkanið kemur til
sögunnar og gœti orðið daglegt hjálpartœki framleiðslustjóra í frystihúsum.
í fyrsta lagi getur framleiðslustjóri séð á svonefndu framlegðargrafi, sem í reynd er teikn-
ing af gagnvirka vandamálinu, framlegð afurða á kg og vinnustund. Jafnframt fær hann ábend-
ingu um hvaða tveimur afurðum mætti hugsanlega blanda saman í framleiðsluskipulagi
tímabilsins. Aðeins koma tvær afurðir til greina þar sem takmarkanirnar eru aðeins tvær, vinnu-
stundir og hráefni.
í öðru lagi getur þetta myndræna tölvukerfi síðan reiknað rétt hlutföll afurðanna tveggja
til að ná hámarksframlegð. Framleiðslustjórinn getur fengið útreikninga á framlegð í hverju
tilviki, ásamt grafi fyrir flöskuhálsa þar sem hægt er að átta sig betur á hvaða aðföng eru tak-
markandi.
í þriðja lagi má á svonefndu kaupgrafi sjá hvernig skuggaverð hráefnis breytist með hrá-
efnismagni. Grafið sýnir það verð sem borgandi er í mesta lagi fyrir viðbótar-hráefniskíló.
Skuggaverðið lækkar í þrepum eftir því sem meira hráefni er keypt og endar í núlli, sem þýðir
að fyrirtækið hefur ekki afkastagetu fyrir meira hráefni. Kaupgrafið gæti þannig orðið mikil-
vægt hjálpartæki þegar hráefni er keypt á fiskmarkaði.
Ltkanið sem greinin fjallar um hefur þegar verið kynnt lítillega fyrir framleiðslustjórum í
frystihúsum og hafa undirtektir verið uppörvandi. Frekari kynningar eru nauðsynlegar til að
fá meiri svörun, og náin samvinna þarf að vera við fyrirtæki í fiskvinnslu um áframhaldandi
þróun.