Læknablaðið - 15.01.1990, Síða 15

LÆKNABLAÐIÐ 1990; 76: 13-16
13
Örn Bjarnason
Siöamál lækna 3
SIÐFERÐILEGAR ATHAFNALEIÐBEININGAR
Ethics requires thought while morality must
be lived (1).
Víkjum aftur að spumingunni í fyrsta
kaflanum:
HVAÐ ER SIÐFRÆÐI?
Orðabók Menningarsjóðs segir siðfrœði vera
fræðigreinina um rétta hegðun (ethica). Ethica
er hins vegar tökuorð í latínu úr grísku, en
þýðingin er philosophia moralis. Þetta leiðir
okkur að því, að siðfræðin er ein greina
heimspekinnar - philosophia. Nafnið, sem
og fræðigreinin, er frá Grikkjum komið og
merkti upphaflega ást á vizku eða þekkingu.
Sá sem ástundaði slíkt, nefndist philosophos -
unnandi vizku/þekkingar.
Heimspekinni er oft skipt í eftirfarandi
greinar:
1. Rökfrœðina, sem er rannsókn á
fyrirmyndaraðferðum í hugsun og við
rannsóknir: Athugun og sjálfsskoðun, aðleiðslu
og afleiðslu, tilgátu og tilraun, greiningu og
samruna.
2. Fagwfrœðina, heimspeki listanna, sem er
rannsókn á fyrirmyndarforminu eða
-fegurðinni.
3. Frumspekina, sem fjallar um veruleikann
og nær til heimsmyndarfræði og verufræði.
Þeirri grein náskyld er þekkingarfrœðin,
sem er könnun á eðli, uppruna, aðferðum og
takmörkum þekkingar.
4. Stjórnmálafrœðina, sem er leitin að bezta
stjómarforminu og
5. Siðfrœðina, könnunina á því sem er rétt og
rangt í breytni manna, fræðigreinina sem fæst
við greiningu og réttlætingu siðferðis.
Nafn siðfræðinnar - etik - er sótt í gríska
orðið ethos, sem merkti venja, skapferli,
en táknar nú siðferðisviðhorf. Af því er
leitt ethikos, siðrænn. I latínu svarar mos
(flt. mores) til ethos. Mores merkir hegðun,
skapgerð, en einnig siðgæðisvitund. Af þessu
heiti mun Cicero hafa myndað lýsingarorðið
moralis og var þar fengin hliðstæða við
ethikos (2). Em orðin oft notuð jöfnum
höndum, en á þeim er þó blæbrigðamunur.
Verður honum haldið í þessu riti, þannig að
siðfrœðilegur (e. ethical) merkir það sem
veit að fræðilegri íhugun, en siðferðilegur (e.
moral) veit að orðum og gerðum.
Upphaf siðfræði Vesturlanda telja menn sig
geta rakið til Sokratesar. Er eftir honum
haft, að hin æðsta þekking sé þekkingin á
hinu góða og illa, þekkingin á lífsspekinni.
«Hvemig ætti ég að lifa lífinu?» er sú
spuming sem hann gerði að meginviðfangsefni
siðfræðinnar. Fræðigreinin fjallar því um það,
að reyna að skilja tengsl þess sem er og þess
sem ætti að vera. Öll eigum við ákveðin
áhugamál og markmið og lifum lífi okkar
samkvæmt því. í siðfræðinni hugleiðum við
það, hvort við getum, samkvæmt skynsamlega
réttlætanlegum skilningi á því (eða fyrirmynd
að því) hvemig ætti að Iifa lífinu, metið
það líf, sem við raunverulega lifum. Eigum
við rétt á að hlúa að eigin hagsmunum
eingöngu eða verðum við að beygja þá undir
siðferðilegar kvaðir? Séum við bundin af
siðferðilegum kvöðum, hvemig verða þær þá
greindar og sannreyndar?
SIÐFERÐISVALÞRÖNG OG
SIÐFERÐILEG RÖKFÆRSLA
Siðferðisvalþröng verður, þegar hægt er að
höfða til siðferðilegrar yfirvegunar varðandi
það, að framkvæma tvær andstæðar athafnir.
Til þess að nálgast það, hvaða gerð eða athöfn
er líklega rétt, þarf að beita siðferðilegri
íhugun og siðferðilegri réttlœtingu (2).
Siðferðilega rökfærslu (með íhugun og
réttlœtingu) má setja upp í eftirfarandi
einfölduð stigvenslunarþrep (3):