Læknablaðið - 15.01.1990, Blaðsíða 56

54
LÆKNABLAÐIÐ
misskipting hæfileika og fæmi gæti leitt til
þess að tilteknir hópar næðu yfirhöndinni og
gerðu lífið leitt, þeim sem undir yrðu. Væri þá
úti friðurinn.
Til þess að forða því að svo fari, þurfum við
að setja fleiri skorður og þá fyrst og fremst
að krefjast þess, að eiginhagsmunum sé
kastað fyrir róða og að í samningum skuli
velferð hverrar mannvem teljast jafn gild.
Þetta er að sjálfsögðu hátt gjald að greiða
fyrir þá, sem em hlutfallslega valdamiklir
og hæfileikaríkir. í hugmyndaheimi Nozicks
vega hagsmunir þeirra þungt, vegna þess að
vald þeirra, hæfileikar og velgengni tryggja
þeim mjög góða samningsaðstöðu (4). Verði
kostir þeirra til þess að stefna í hættu traustri
siðferðisskipan vegna almennrar óánægju,
virðist skynsamlegt að setja fleiri skilyrði.
Meginreglur um að velferð hverra.r mannvem
skuli teljast jafn gild, ræður úrslitum um það,
hvort samfélagið sem stofnað er til verður
siðrænt samfélag, enda ríkir þar óhlutdrægni.
Þegar aðrar meginreglur eru ákveðnar ber
því að beita þeim án tillits til hæfileika, getu,
hæfni eða velgengni einstaklinganna. Þetta
má einnig orða þann veg, að meginreglumar
verði að standast gagnhverfniprófun: Það
er að segja, að þær hljóti samþykki bæði
þeirra sem láta af hendi og taka á móti í
viðskiptum. Almenna viðhorfið er það, að
viðsemjendur taki jafnt tillit til allra málsaðila.
Þegar sérdrægniviðhorfum hefir verið úthýst,
geta félagslegu samskiptin hafizt.
Vart þarf að minna á það, að óhlutdrægni og
gagnhverfni skipa vemlegan sess í kenningu
Rawls (5), samanber það sem sagði í sjötta
kafla, svo og umfjöllunina um réttinn til
heilbrigðisþjónustu í sjöunda kafla.
Samningsgerð í siðrænum efnum er ekki ný af
nálinni og er til dæmis gyðingleg-kristin hefð
byggð á þessu:
«Minn sáttmála vil ég gjöra við yður: Aldrei
framar skal allt hold tortímast af vatnsflóði
og aldrei framar mun flóð koma til að eyða
jörðina» (6), sagði Guð við Nóa og við
Abraham sagði Guð meðal annars: «... ég
gjöri sáttmála milli mín og þín og þinna niðja
eftir þig, frá einum ættlið til annars, ævinlegan
sáttmála: að vera þinn Guð og þinna niðja
eftir þig...» (7).
Þessir sáttmálar vom undanfari
samkomulagsins, sem gert var við komuna
til Sínaí (8) og sá sáttmáli var síðan
endumýjaður: «Og Jahve sagði við Móse:
skrifa þú upp þessi orð, því að samkvæmt
þessum orðum hefi ég gjört sáttmála við þig
og ísrael... Og hann skrifaði á töflumar orð
sáttmálans, tíu boðorðin» (9).
Um einstakar meginreglur í siðfræði verður
fjallað síðar, en nú er komið að því, að ræða
það hvemig þjóðhöfðingjar urðu til þess að
koma á einkarétti til lækninga, samtímis því
að krefjast hollustu af læknum og að leggja
þannig gmnninn að samningi ríkis og lækna.
FORRÆÐISHYGGJA ÞJÓÐHÖFÐINGJA
OG EINKALEYFI Á LÆKNINGUM
Rifjað skal upp, að því var slegið fram
í öðrum kafla, að til gætu verið skyldur,
sem bundnar em starfshlutverki, en því var
einnig haldið fram í níunda kafla, að slíkar
skyldur verða ekki til eingöngu vegna þess, að
stéttin skilgreinir þær sjálf eða gefur í skyn,
að hún ein geti vitað, hvað er siðferðilega
viðeigandi fyrir lækna og sjúklinga. Séu þetta
siðferðilegar skyldur, hljóta þær að leiða af
gmnnsamfélagssáttmálanum að minnsta kosti
óbeint.
Hvorki í Grikklandi til foma né í Rómarríki
var á nokkur sú skipan, sem jafnað verði til
samnings lækna og samfélags. Hver sem var
gat kallað sig lækni og tekið fólk í meðferð.
Engir stéttarstaðlar vom til og þó svo að í
ritum finnist ýmsir siðfræðilegir staðlar, er
ekkert vitað um það, að hve miklu leyti aðrir
aðhylltust þá en höfundamir sjálfir.
Þegar í fmmkristni endurspeglaðist viðhorfið
til uppmna sjúkdóma í siðferðilegum
viðhorfum til læknisþjónustu:
Sendi Guð sjúkdómana á manninn til þess að
refsa honum eða að prófa hann, þá er það til
Guðs, sem við verðum að snúa okkur varðandi
umönnun og lækningu. Lækningar manna
lenda þá utan rammans og stríða beinlínis
gegn hinu andlega. Önnur skoðun er sú, að
sé guð uppspretta sjúkdóma, geti vilji Guðs
birzt í gegnum verk þess græðara sem hann
velur, þess manns sem hefir öðlast náðargáfu
lækninganna (10).
Séu sjúkdómar hins vegar af völdum hins illa
og djöfullega, telja sumir að einasta uppspretta