Stefnir: tímarit um þjóðmál og fleira. - 01.04.1930, Qupperneq 26

120
Samvinna og sjálfstæði.
[Stefair
meiri gaumur sé gefinn en hingað
til hefir verið? — En nú vakna
þær spurningar: Hverjar eru or-
sakir til þessa? og hvernig er á-
statt hjá öðrum verzlunum? Til að
geta gefið hér fullnægjandi svör,
Bkortir nægileg gögn, enda örðugt
að afla þeirra, en nokkur atriði
þessa máls má taka til athugunar.
Væri nú svo að ástandið sé svipað
hjá kaupmannaverzlunum þessa
lands, eða jafnvel verra, þá ber
það vott um að meinið er í sjálfu
sér enn djúptækara og alvarlegra,
en í því liggur lítil afsökun fyrir
kaupfélögin. — Það er þannig að
skilja, að þau eru stofnuð og eiga
að vera starfrækt, sem þjóðnytja-
fyrirtæki með almenningshag fyr-
ir augum, en það eru verzlanir ein-
etakra manna eigi nema að nokkru
leyti. í öðru lagi hafa kaupfélög-
in útrýmingu skuldaverzlunar sem
fast stefnuskráratriði.
Um orsakir þeirra verzlunar-
fikulda, sem hér um ræðir, má
flegja margt, og sennilega yrði örð-
ugt að tæma þann brunn. Mikill
hluti þeirra varð upprunalega til
af orsökum sem eigi var á valdi
neinnar verzlunarstjórnar að koma
í veg fyrir. Þær orsakir eru harð-
indi, kaupgjaldshækkun og verð-
föll íslenzkrar vöru á árinu 1920.
1 sjálfu sér er þó enginn aðili á-
mælisverður fyrir það, þó all-
miklar verzlunarskuldir stæðu ó-
greiddar í lok þess árs. En á hitt
er að líta, í fyrsta lagi, að á því
ári safnaðist eigi nema fnokkur
hluti þeirra skulda sem stóðu við
árslok 1928.1 annan stað hafa eng-
in harðindi komið síðan, en oftast
gott tíðarfar. Var því síst ástæða
til að gefa lausan tauminn á skulda
verzlunar-sviðinu, þó svo óheppi-
lega vildi til, að á einu ári yrði al-
menningur fyrir óhöppum sem or-
sökuðu miklar skuldir.- Miklu frem-
ur var ástæða til að herða tökin og
fylgja fast hinni dýrmætu stefnu-
skrá, og þá hefði betur farið en nú
er á daginn komið.
En kaupfélögin hafa eigi staðist
vald þeirra freistinga, sem hér
blöstu við augum. Peningastraum-
ur stríðsáranna og verðhækkun
hafði raskað töllum hugmyndum
manna um fjármálahag einsta'd-
inga og þjóðar. Lífskröfurnar í
margvíslegum myndum fóru hrað-
vaxandi og hinar fornu íslenzku
dyggðir, nægjusemi, sparsemi og
fyrirhyggja viku sæti og hurfu
alltof víða í djúpið fyrir straumi
þeirrar fjármálastefnnu, sem allt
miðar við lánsfé og fullnægingu
þeirra þarfa sem áður höfðu lotið í
lægra haldi. Fjöldi kaupfélaga reis
upp um stríðslokin víða um land