Sagnir - 01.04.1989, Side 42

Sagnir - 01.04.1989, Side 42
Hilmar Garðarsson að ótta og sjúklega ímyndun hjá fólki.17 Þau fyrirbæri sem fólk eign- aði göldrum reyndi Eggert að skýra með aðstoð náttúrufræðinnar. Um meint galdraveður í Reykjafirði sagði hann: Hvirfilbylurinn stafar af því, að fjörðurinn er mjór, en að honum liggja há fjöll með hnjúkum og skörðum á báða bóga. í gegnum þau kemst loftstraumurinn ekki nema með sérstökum ofsa og krafti. ... þyt og hljóðgangi, sem heyrist langt að.18 Þegar tal náðist af viðkomandi „galdramanni", kom í ljós að hann var einungis gæddur góðum gáfum en galdurs varð ekki vart hjá honum.19 Besta vörnin gegn galdri var að mati Eggerts, hreinn guðsótti og vandað líferni eða m.ö.o. skynsam- legur hugsunarháttur og lífsvenjur. Enda hafa, sagði hann, ýmsir galdra- meistarar orðið að játa að skyn- sömu fólki væri ekki hægt að vinna mein með galdri. Skynsamir og djarfir menn lausir við alla hjátrú og hugaróra voru óhræddir við að taka á móti galdramönnum með vel úti- látnum löðrung svo dreyrði úr nös- um þeirra en við það misstu þeir all- an mátt samkvæmt hjátrúnni.20 Að alþýðu trú var einnig gott ráð að hýða galdramenn með brenninetlu. Þetta fannst Eggerti hreint ekki svo óskynsamlegt, því líklegt þótti hon- um að galdralöngunin myndi dvína ef slík hýðing væri sá tollur, sem galdrameistararnir þyrftu að greiða fyrir kukl sitt.21 Þótt ekki fari vantrú Eggerts á galdri milli mála, varar hann menn þó við því að afneita alfarið tilvist anda og mætti þeirra. Það leggur hann að jöfnu við að bera brigður á guðs orð og að samþykkja skaðlega villu „aðeins vegna þess að vor tak- markaða skynsemi og ófullnægj- andi heimspeki getur ekki gefið skýringar á þeim hlutum, sem vor alvísi skapari hefir talið, að væri mönnunum fyrir beztu að halda leyndum."22 Sveinn Pálsson sagði frá því að al- þýða manna hefði álitið séra Snorra Björnsson á Húsafelli rammgöldr- óttan og trúað því að hann gæti vak- ið upp draug og látið kölska sjálfan þjóna sér. „Orðrómur þessi hefur skapazt af því, að síra Snorri er óvanalega vel að sér í eðlisfræði, landafræði og sögu.“23 Ummæli Sveins um Snorra minna á það, sem Eggert Ólafsson sagði um galdra- manninn í Reykjafirði. Eggert átti þess kost að skoða nokkra þá, sem sýkst höfðu af völdum galdurs. Ekki greindi hann á þeim neina galdra- veiki en taldi mennina alla veiklaða og haldna þunglyndi, flogaveiki og hugarórum, enn fremur slagi og krapateygjum í innyflum. „Á öðrum var engin sérstök sjúkdómseinkenni að sjá, en þá skorti sýnilega skyn- semi og þrótt á sál og líkama. ímynd- að'ur galdur hafði sýkt þá ,..“24 Hannes Finnsson og Magnús Steph- Galdra-Leifi. „Þorieifur heiti eg Þórðarson, þekktur af mönnum fínum: Hafði eg aldrei þá heimsku uon að hafna skapara mínum." ensen fjalla fremur lítið um galdur en samt er ljóst að hvorugur trúði á hann. Hannes setti galdur óðar í samband við hjátrú og hindurvitni og sagði börn sín hæðast að galdra- sögum.25 Magnús lofaði 18. öldina í eftirmælum um hana, fyrir að „öll- um ofsóknum fyrir kukl, öllum brennum og líflátum saklausra fyrir svonefndan galdur" var þá „öldungis hætt“.26 Draumar og fyrirboðar Trúðu upplýsingarsinnar á fyrir- boða? Hannes Finnsson virðist ekki hafa lagt trúnað á slíka hluti og ekki er laust við að hann hæðist að Giz- uri nokkrum sem þóttist kunna að ráða flesta fyrirboða. Hannes sagði: „Fyrir bólunni dreymdi hann ekki, ... fyr en eptir að hún var víða geingin ...“27 Þetta kallast að vera vitur eftir á og fannst Hannesi lítið til koma. Jón Espólín kunni heldur ekki að meta slíkar gáfur. Þóru nokkurri Helga- dóttur vitraðist eitthvað í draumi árið 1628, sem menn töldu boða ófrið mikinn og hernað „enn þat var hellst at lesti at þær vitranir skédu allar eptir hernadinn, enn engar ádr, oc var sídan ecki rænt þat er telja megi hjér vid land .,."28 Austur í Álftafirði dreymdi tvo menn að mána- myrkvi sem þeir höfðu séð myndi boða sótt og blóðsúthellingar. Þetta vildu menn ekki bera brigður á, jafn- vel þótt ósannaðist. Og fannst Jóni það skiljanlegt þar sem slíkur hé- 40 SAGNIR
Side 1
Side 2
Side 3
Side 4
Side 5
Side 6
Side 7
Side 8
Side 9
Side 10
Side 11
Side 12
Side 13
Side 14
Side 15
Side 16
Side 17
Side 18
Side 19
Side 20
Side 21
Side 22
Side 23
Side 24
Side 25
Side 26
Side 27
Side 28
Side 29
Side 30
Side 31
Side 32
Side 33
Side 34
Side 35
Side 36
Side 37
Side 38
Side 39
Side 40
Side 41
Side 42
Side 43
Side 44
Side 45
Side 46
Side 47
Side 48
Side 49
Side 50
Side 51
Side 52
Side 53
Side 54
Side 55
Side 56
Side 57
Side 58
Side 59
Side 60
Side 61
Side 62
Side 63
Side 64
Side 65
Side 66
Side 67
Side 68
Side 69
Side 70
Side 71
Side 72
Side 73
Side 74
Side 75
Side 76
Side 77
Side 78
Side 79
Side 80
Side 81
Side 82
Side 83
Side 84
Side 85
Side 86
Side 87
Side 88
Side 89
Side 90
Side 91
Side 92
Side 93
Side 94
Side 95
Side 96
Side 97
Side 98
Side 99
Side 100
Side 101
Side 102
Side 103
Side 104
Side 105
Side 106
Side 107
Side 108
Side 109
Side 110
Side 111
Side 112
Side 113
Side 114
Side 115
Side 116
Side 117
Side 118
Side 119
Side 120
Side 121
Side 122
Side 123
Side 124
Side 125
Side 126
Side 127
Side 128
Side 129
Side 130
Side 131
Side 132

x

Sagnir

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Sagnir
https://timarit.is/publication/1025

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.