Sagnir - 01.04.1989, Page 42

Sagnir - 01.04.1989, Page 42
Hilmar Garðarsson að ótta og sjúklega ímyndun hjá fólki.17 Þau fyrirbæri sem fólk eign- aði göldrum reyndi Eggert að skýra með aðstoð náttúrufræðinnar. Um meint galdraveður í Reykjafirði sagði hann: Hvirfilbylurinn stafar af því, að fjörðurinn er mjór, en að honum liggja há fjöll með hnjúkum og skörðum á báða bóga. í gegnum þau kemst loftstraumurinn ekki nema með sérstökum ofsa og krafti. ... þyt og hljóðgangi, sem heyrist langt að.18 Þegar tal náðist af viðkomandi „galdramanni", kom í ljós að hann var einungis gæddur góðum gáfum en galdurs varð ekki vart hjá honum.19 Besta vörnin gegn galdri var að mati Eggerts, hreinn guðsótti og vandað líferni eða m.ö.o. skynsam- legur hugsunarháttur og lífsvenjur. Enda hafa, sagði hann, ýmsir galdra- meistarar orðið að játa að skyn- sömu fólki væri ekki hægt að vinna mein með galdri. Skynsamir og djarfir menn lausir við alla hjátrú og hugaróra voru óhræddir við að taka á móti galdramönnum með vel úti- látnum löðrung svo dreyrði úr nös- um þeirra en við það misstu þeir all- an mátt samkvæmt hjátrúnni.20 Að alþýðu trú var einnig gott ráð að hýða galdramenn með brenninetlu. Þetta fannst Eggerti hreint ekki svo óskynsamlegt, því líklegt þótti hon- um að galdralöngunin myndi dvína ef slík hýðing væri sá tollur, sem galdrameistararnir þyrftu að greiða fyrir kukl sitt.21 Þótt ekki fari vantrú Eggerts á galdri milli mála, varar hann menn þó við því að afneita alfarið tilvist anda og mætti þeirra. Það leggur hann að jöfnu við að bera brigður á guðs orð og að samþykkja skaðlega villu „aðeins vegna þess að vor tak- markaða skynsemi og ófullnægj- andi heimspeki getur ekki gefið skýringar á þeim hlutum, sem vor alvísi skapari hefir talið, að væri mönnunum fyrir beztu að halda leyndum."22 Sveinn Pálsson sagði frá því að al- þýða manna hefði álitið séra Snorra Björnsson á Húsafelli rammgöldr- óttan og trúað því að hann gæti vak- ið upp draug og látið kölska sjálfan þjóna sér. „Orðrómur þessi hefur skapazt af því, að síra Snorri er óvanalega vel að sér í eðlisfræði, landafræði og sögu.“23 Ummæli Sveins um Snorra minna á það, sem Eggert Ólafsson sagði um galdra- manninn í Reykjafirði. Eggert átti þess kost að skoða nokkra þá, sem sýkst höfðu af völdum galdurs. Ekki greindi hann á þeim neina galdra- veiki en taldi mennina alla veiklaða og haldna þunglyndi, flogaveiki og hugarórum, enn fremur slagi og krapateygjum í innyflum. „Á öðrum var engin sérstök sjúkdómseinkenni að sjá, en þá skorti sýnilega skyn- semi og þrótt á sál og líkama. ímynd- að'ur galdur hafði sýkt þá ,..“24 Hannes Finnsson og Magnús Steph- Galdra-Leifi. „Þorieifur heiti eg Þórðarson, þekktur af mönnum fínum: Hafði eg aldrei þá heimsku uon að hafna skapara mínum." ensen fjalla fremur lítið um galdur en samt er ljóst að hvorugur trúði á hann. Hannes setti galdur óðar í samband við hjátrú og hindurvitni og sagði börn sín hæðast að galdra- sögum.25 Magnús lofaði 18. öldina í eftirmælum um hana, fyrir að „öll- um ofsóknum fyrir kukl, öllum brennum og líflátum saklausra fyrir svonefndan galdur" var þá „öldungis hætt“.26 Draumar og fyrirboðar Trúðu upplýsingarsinnar á fyrir- boða? Hannes Finnsson virðist ekki hafa lagt trúnað á slíka hluti og ekki er laust við að hann hæðist að Giz- uri nokkrum sem þóttist kunna að ráða flesta fyrirboða. Hannes sagði: „Fyrir bólunni dreymdi hann ekki, ... fyr en eptir að hún var víða geingin ...“27 Þetta kallast að vera vitur eftir á og fannst Hannesi lítið til koma. Jón Espólín kunni heldur ekki að meta slíkar gáfur. Þóru nokkurri Helga- dóttur vitraðist eitthvað í draumi árið 1628, sem menn töldu boða ófrið mikinn og hernað „enn þat var hellst at lesti at þær vitranir skédu allar eptir hernadinn, enn engar ádr, oc var sídan ecki rænt þat er telja megi hjér vid land .,."28 Austur í Álftafirði dreymdi tvo menn að mána- myrkvi sem þeir höfðu séð myndi boða sótt og blóðsúthellingar. Þetta vildu menn ekki bera brigður á, jafn- vel þótt ósannaðist. Og fannst Jóni það skiljanlegt þar sem slíkur hé- 40 SAGNIR
Page 1
Page 2
Page 3
Page 4
Page 5
Page 6
Page 7
Page 8
Page 9
Page 10
Page 11
Page 12
Page 13
Page 14
Page 15
Page 16
Page 17
Page 18
Page 19
Page 20
Page 21
Page 22
Page 23
Page 24
Page 25
Page 26
Page 27
Page 28
Page 29
Page 30
Page 31
Page 32
Page 33
Page 34
Page 35
Page 36
Page 37
Page 38
Page 39
Page 40
Page 41
Page 42
Page 43
Page 44
Page 45
Page 46
Page 47
Page 48
Page 49
Page 50
Page 51
Page 52
Page 53
Page 54
Page 55
Page 56
Page 57
Page 58
Page 59
Page 60
Page 61
Page 62
Page 63
Page 64
Page 65
Page 66
Page 67
Page 68
Page 69
Page 70
Page 71
Page 72
Page 73
Page 74
Page 75
Page 76
Page 77
Page 78
Page 79
Page 80
Page 81
Page 82
Page 83
Page 84
Page 85
Page 86
Page 87
Page 88
Page 89
Page 90
Page 91
Page 92
Page 93
Page 94
Page 95
Page 96
Page 97
Page 98
Page 99
Page 100
Page 101
Page 102
Page 103
Page 104
Page 105
Page 106
Page 107
Page 108
Page 109
Page 110
Page 111
Page 112
Page 113
Page 114
Page 115
Page 116
Page 117
Page 118
Page 119
Page 120
Page 121
Page 122
Page 123
Page 124
Page 125
Page 126
Page 127
Page 128
Page 129
Page 130
Page 131
Page 132

x

Sagnir

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Sagnir
https://timarit.is/publication/1025

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.