Sagnir - 01.04.1989, Síða 55

Sagnir - 01.04.1989, Síða 55
Lútherskur rétttrúnaður og lögmál hallæranna Marmlíf i þurrabúð °S suði þóknanlegi. Þar kenndu uitrir húsbændur börnum og hjúum guðhrœðslu og góða siði, iðjusemi, nœgjusemi og hlýðni. En til voru þeir sem létu sér ekki segjast heldur kusu að stofna heimili í þurrabúð og lifa afsjósókn. Þetta fólk uar talið sýna fyrirhyggjulausa og lostafulla löngun til að giftast, skeytingarleysi um þjóðarhag, syndsamlega gróðafíkn og leti. Letin uar uerst, þuí iðjuleysið ól af sér alla þá lesti sem einkenndu t>urrabúðalifið. Uppeldi barna uar þar og talið með endemum. En huersu trúuerðugar eru þessar lýsingar á mannlifi uið sjó og i sueit? Þuí er til að suara að frá sjónarhóli sagnfræðinga hafa þœr nánast ekkert heimildagildi, enda ber stöðugt að spyrja um upphaflegan tilgang ritheimildar, hagsmuni höfundar og fordóma. En meðal menntamanna átti tðmthúsmannastéttin sér formœlendur fáa. Ein ástæðan fyrir tregðu fólks til að taka við hinni nýju hugmynda- fræði hefur vafalaust verið hversu köld og lífvana hún var í saman- burði við íslenska kristni. í Skaga- firði sótti Henderson tvær messur hjá presti af gamla skólanum: Prédikanir hans voru lifandi og kenndu rétt, enda virtust þær hafa mikil áhrif á söfnuðina, því þorri kirkjugesta flóði í tárum, er hann ræddi um kærleika guðs til synd- ugrar veraldar.78 Olíklegt er að predikanir þeirra yugri presta sem boðuðu nýjan trúar- sannleika með skynsamlegum rök- Unfi hafi vakið tilfinningaleg viðbrögð af þessu tagi, enda ekki til þess ^etlast. En til að skilja tortryggni fólks gagnvart hugsunarhætti upp- fýsingarmanna verðum við að skoða ! samhengi marga þætti í lífsskoðun Islendinga, og einkum þá sem höfðu, við upphaf 19. aldar markað Þeim sérstöðu meðal þjóða Vestur- Evrópu. Hugarheimur kyrrstöðuþjóðfélagsins í Vídalínspostillu voru íslendingar stranglega varaðir við að tileinka sér hugsunarhátt annarra þjóða og bent á að taka sér þess í stað forfeður sína til fyrirmyndar.79 Það var vel- sældin í útlöndum sem talin var hafa orðið til þess að fólk gleymdi guði og lagði sálu sína í hættu með því að treysta á sjálft sig og taka veraldleg gæði fram yfir himnesk. íslendingum tókst að varast hvort tveggja með því að tileinka sér ekki þann kristna boðskap að maðurinn væri herra jarðarinnar og útiloka þann möguleika að hægt væri að ná valdi yfir náttúrunni. Hér á landi var náttúran almennt talin lúta lögmál- um sem gerðu mannleg áform um efnahagslegar framfarir að hégóma. Litið var á hana sem lifandi og ógn- vekjandi afl er refsaði mönnum fyrir að hreykja sér hátt og leitaði jafn- vægis með því að taka gjafir sínar til baka ef árferði var venju fremur gott. Sá auður sem safnaðist í langvar- andi góðæri var einnig talinn aftur- kræfur í næsta hallæri, en þeirra var vænst með reglulegu millibili sam- kvæmt ófrávíkjanlegu náttúrulög- máli. Afleiðingin var sú að fólk ótt- aðist velgengnina, eða öllu heldur sjálfstraustið og þá auknu trú manna á mátt sinn og megin sem fylgdi henni. í slíkri afstöðu til um- hverfisins fólst hættulegur hroki sem kallaði á refsingu. Svo virðist sem kirkjan hafi styrkt þessi viðhorf til náttúrunnar í sessi með því að leggja áherslu á boð- skap sem samræmdist þeim. Hræðsl- an við velgengni var gerð kristileg um leið og sjálfstraustið sem fylgdi henni var gert syndsamlegt, þar sem það samræmdist ekki hinu sanna trausti á guði. Trúin á að náttúran tæki gjafir sínar til baka fékk aukið vægi í þeim boðskap að auður væri yfirleitt illa fenginn, ágirnd synd- samleg en fátækt góð. Trúin á refs- ingu náttúrunnar fyrir ofdirfsku var styrkt með boðskapnum um refs- ingu guðs fyrir ókristilegt líferni. Kristileg undirgefni við vilja guðs fól SAGNIR 53
Síða 1
Síða 2
Síða 3
Síða 4
Síða 5
Síða 6
Síða 7
Síða 8
Síða 9
Síða 10
Síða 11
Síða 12
Síða 13
Síða 14
Síða 15
Síða 16
Síða 17
Síða 18
Síða 19
Síða 20
Síða 21
Síða 22
Síða 23
Síða 24
Síða 25
Síða 26
Síða 27
Síða 28
Síða 29
Síða 30
Síða 31
Síða 32
Síða 33
Síða 34
Síða 35
Síða 36
Síða 37
Síða 38
Síða 39
Síða 40
Síða 41
Síða 42
Síða 43
Síða 44
Síða 45
Síða 46
Síða 47
Síða 48
Síða 49
Síða 50
Síða 51
Síða 52
Síða 53
Síða 54
Síða 55
Síða 56
Síða 57
Síða 58
Síða 59
Síða 60
Síða 61
Síða 62
Síða 63
Síða 64
Síða 65
Síða 66
Síða 67
Síða 68
Síða 69
Síða 70
Síða 71
Síða 72
Síða 73
Síða 74
Síða 75
Síða 76
Síða 77
Síða 78
Síða 79
Síða 80
Síða 81
Síða 82
Síða 83
Síða 84
Síða 85
Síða 86
Síða 87
Síða 88
Síða 89
Síða 90
Síða 91
Síða 92
Síða 93
Síða 94
Síða 95
Síða 96
Síða 97
Síða 98
Síða 99
Síða 100
Síða 101
Síða 102
Síða 103
Síða 104
Síða 105
Síða 106
Síða 107
Síða 108
Síða 109
Síða 110
Síða 111
Síða 112
Síða 113
Síða 114
Síða 115
Síða 116
Síða 117
Síða 118
Síða 119
Síða 120
Síða 121
Síða 122
Síða 123
Síða 124
Síða 125
Síða 126
Síða 127
Síða 128
Síða 129
Síða 130
Síða 131
Síða 132

x

Sagnir

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Sagnir
https://timarit.is/publication/1025

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.