Sagnir - 01.04.1989, Side 79

Fábjánar og afburðamenn!
Rekja má upphaf mannbótastefnunnar allt til utsindabyltingarinnar á 17. öld.
eru áskapaðir mismunandi hæfi-
leikar eða eiginleikar sem gerir það
að verkum að þeir eru mishæfir til
að komast af. Náttúran velur úr þá
hæfustu og vinnur sjálf að því að
bæta hverja tegund.
Fram að því er Darwin setti fram
í>ýnar hugmyndir, miðuðust athug-
anir vísindamanna einkum við það
að komast að því af hverju hlutirnir
væru eins og þeir voru. En með
kenningum Darwins fóru menn að
reyna að komast að því hvernig mál-
in myndu þróast í framtíðinni. Þró-
unarkenning Darwins fékk þannig
vísindamenn til að skoða manninn í
nýju ljósi. Maðurinn hafði alla tíð
verið álitinn fullkomnasta lífveran á
jörðinni og Darwin tók undir það en
hann benti jafnframt á að maðurinn
hefði þróast í gegnum aldirnar og
því þótti mörgum rökrétt að gera ráð
fyrir að hann myndi halda áfram að
Þróast. í framhaldi af því kom upp
sú hugmynd hvort ekki mætti með
einhverju móti flýta þessari þróun.
Mannbótahugmyndir eru þannig
komnar fram vegna einlægrar fram-
farahyggju og oftrúar á lögmál. Allt
fal um mannbætur miðaði að því að
búa til betra mannkyn og betra
mannlíf.
Eru þeir hæfileikalausu
hættulegir?
Mönnum hefur lengst af verið ljóst
að einstaklingar eru mismunandi
hæfileikaríkir. Þessi mismunur hef-
ur löngum verið notaður til að rétt-
læta margs kyns ójöfnuð. En nú fóru
menn að skoða þennan ójöfnuð út
frá nýju sjónarhorni. Kenning var
sett fram um að þeir hæfileikalausu
og veiku væru hættulegir framtíðar-
heill mannsins. Talið var að slíkir
einstaklingar hefðu áður orðið und-
ir í lífsbaráttunni og ekki náð að
auka kyn sitt. En á seinni tímum
hefði manneskjan farið að vinna
gegn þessu náttúruvali með þeim
afleiðingum að þeir sem undir
„venjulegum kringumstæðum" hefðu
dáið, fái nú að auka kyn sitt. Þetta
átti svo aftur að leiða til þess að teg-
undinni homo sapiens færi aftur á
þróunarbrautinni. Guðmundur Finn-
bogason (1873-1944), heimspeking-
ur og landsbókavörður, segir árið
1929 í greininni „Vísindin og fram-
tíð mannkynsins":
Þeir menn, sem voru fyrir svo
sem þrjátíu þúsund árum, virðast
ekki hafa verið í neinu ver gefnir
en vér nú erum. Þeir voru að
meðaltali um 188 cm. á hæð og
heilinn M> stærri en í Evrópu-
mönnum nú á tímum. Ástæðan
til þess, að meðfæddum hæfi-
leikum manna fór ekki lengur
fram, mun hafa verið sú, að eftir
því sem félagslíf og menning óx,
varð meira komið undir sam-
bandi einstaklinga við þá félags-
heild, er þeir lifðu í, heldur en
dug sjálfra þeirra. Þeir gátu lifað í
skjóli heildarinnar, notið styrks
af hjálpargögnum hennar og þar
með verið minna undirorpnir
náttúruvali.1
Sem sagt mannkynið er ómeð-
vitað að vinna gegn sjálfu sér. En
hvað er þá til úrlausnar? Jú, hægt
er með ýmsum ráðstöfunum að
snúa þróuninni til betri vegar.
Flestir mannbótasinnar tala um
að rétt sé að koma í veg fyrir að
„fábjánar og vitfirringar" geti alið
af sér afkvæmi en stuðla beri að
því að „atorkusamir menn" geri
það.
Guðmundur Finnbogason vitnar í
grein sinni 1929 í enska heimspek-
inginn Bertrand Russel (1872-
1970). Russel vildi gera fábjána
ófrjóa en varaði jafnframt við því að
hætta væri á að stjórnvöld skil-
greindu þá fábjána sem væru and-
stæðir þeim í stjórnmálum. Russel
vildi að flogaveikir menn, drykkju-
ræflar o.fl. væru gerðir ófrjóir. Hann
viðurkenndi að viss hætta væri á að
einn og einn gáfumaður myndi tap-
ast við þetta t.d. væri líklegt að
Dickens hefði ekki fæðst ef ófrjó-
semisaðgerðir hefðu verið gerðar á
sínum tíma því að faðir hans mun
hafa verið mikið fyrir sopann. En
betra er að missa einn gáfumann ef
hægt er með því að koma í veg fyrir
að margir fábjánar fæðist. Guð-
mundur Finnbogason segir að takist
að fækka afkomendum fábjána en
fjölga afkomendum afburðamanna
komi framfarir af sjálfu sér. Aðal-
hættan er að mannkyninu fari svo
mikið aftur áður en árangur af
mannbótaaðgerðum kemur í ljós að
ekki verði úr bætt. Því er nauðsyn-
legt að flýta mannbótum sem kostur
er.2
Ýmsir óttuðust að hvíta kynstofn-
inum væri stórkostleg hætta búin.
SAGNIR 77