Sagnir - 01.04.1989, Blaðsíða 81

Fábjánar og afburðamenn!
Mannbótasinnar létu
sér detta í hug að
mœla útlit og
líkamsbyggingu
fólks. M.a. þurfti að
mœla nefið.
að ala á hatri út í óvini ríkisins. Þar
voru gyðingar og kommúnistar efstir
á blaði. Áhersla var lögð á misk-
unnarleysið í lífsbaráttunni líkt og
félagslegi Darwinisminn gerði. í
samræmi við þetta voru veikir ein-
staklingar gerðir ófrjóir eða hrein-
lega drepnir. Sterkir og heilbrigðir
einstaklingar voru vegsamaðir og af-
burðamönnum var sérstaklega
hampað. Gripið var til gamalla
kenninga um hinn hreina aríska
kynstofn og þær færðar í vísindaleg-
an búning. Saman við þetta var síð-
an hrært gamalgrónu kynþáttahatri.
Nasistar höfðu uppi áform um víð-
tsekar kynbætur á mönnum. Lítið af
bví komst í framkvæmd nema auð-
vitað hin umfangsmikla útrýming
gyðinga og fleiri hópa. Umræður
um mannbætur hafa að mestu fallið
niður síðan Hitler reyndi að koma
einhverju af þeim hugmyndum sem
Þar lágu að baki í verk.
Félagslegur
Darwinismi
^annbótastefnan er ekki nema einn
angi af þeim hugmyndum sem
sPruttu í kjölfar kenninga Darwins.
Hugmyndir komu fram sem gengu
að sumu leyti enn lengra en mann-
bótastefnan, þ.e.a.s. hinn svokall-
sði félagslegi Darwinismi. Englend-
ingurinn Herbert Spencer (1820-
1903) er talinn forvígismaður stefn-
nnnar. Spencer og Darwin voru
samtímamenn og sóttu hugmyndir
hvor til annars. Spencer vildi að
helst ekkert yrði gert til að hefta
náttúruúrvalið. Árni Sigurjónsson
hefur orðað þetta vel í grein sinni
um Sigurð Nordal en Sigurður
hreifst af kenningum Spencers um
tíma. „Maðurinn er dýr... og á að
laga sig að hrynjandi náttúrunnar í
stað þess að fara öfugt að, aðlaga
náttúruna eigin þörfum."6 Frjáls
náttúruleg samkeppni átti að ríkja á
sem flestum sviðum og hún átti að
ala af sér sterkara og hæfara
mannkyn. Barátta hvers einstaklings
fyrir því að lifa af átti að hafa þessi
jákvæðu áhrif. í samræmi við þetta
mátti ekkert gera sem hindraði sam-
keppnina eða viðhélt óhæfum og
veikum einstaklingum. Opinber
heilsugæsla, ríkisskólar og önnur
opinber þjónusta var slæm því hún
virkaði sem hemill á líffræðilega
þróun og stuðlaði að leti og
ómennsku, dró úr sjálfsbjargarhvöt
og ól upp miðlungsmenn.7 Spencer
var mjög á móti allri ómagafram-
færslu og taldi réttast að óduglegir
menn og framtakslausir yrðu látnir
deyja drottni sínum frekar en að
þeir lægju uppi á þjóðfélaginu og
fengju að auka kyn sitt óhindrað.
Þó að Spencer gerði mikið úr
náttúruástandinu, þá vildi hann alls
ekki einhvers konar afturhvarf til
náttúrunnar. Hann taldi þróunina
frá villiþjóðum hafa verið jákvæða í
flestum efnum. Framundan sá hann
þjóðfélag þar sem maðurinn átti að
ná slíkri fullkomnun að öll stjórnun
yrði með öliu óþörf og að maðurinn
yrði um síðir svo góður að allt órétt-
læti hyrfi af sjálfu sér.8 Þetta minnir
að sumu leyti á hugmyndir anarkista.
Spencer lendir í nokkrum vandræð-
um þegar hann þarf að fara að skýra
hvað tekur við þegar fullkomnuninni
er náð. Hann er helst inni á því að
þá taki hnignun við og jafnvel að
það sé einhvers konar hringrás í
sögunni.
Félagslegur Darwinismi byggir á
þeirri hugmynd sem er studd vís-
indalegum rökum að í náttúrunni
ríki óheft samkeppni og hver ein-
staklingur hugsi þar eingöngu um
sjálfan sig. Spencer taldi að í nátt-
úruástandinu standi maðurinn einn
en samvinna milli manna hafi kom-
ið til með samfélagsmyndun.9 Þetta
er ekki fjarri því sem enski heim-
spekingurinn Thomas Hobbes (1588
-1679) sagði. Fræðilega séð stenst
þessi hugmynd ekki því að hægt er
að benda á mörg dæmi í ríki náttúr-
unnar um samvinnu dýra s.s. hjá
maurum og fleiri tegundum. Það er
því ekki hægt að útiloka að sam-
vinna og bróðurkærleikur sé sú
meginregla sem á að gilda í mann-
legum samskiptum. En spurningin
um mannlegt eðli er umdeild. Er
maðurinn í eðli sínu slæmur eða er
maðurinn í eðli sínu góður? Eða
hvorugt? Spencer er með ofureinfalt
svar við þessum spurningum. Hann
segir að hinir líffræðilega hæfu séu
jafnframt þeir sem vegni vel efna-
hagslega og séu auk þess siðferði-
lega góðir. Líffræðileg framþróun
fer því saman við bætt siðferði. Rétt-
lætistilfinning og réttsýni verður um
síðir að ríkjandi dyggð.
í rökréttu framhaldi af þessu telur
Spencer að þeir líffræðilega óhæfu
séu einnig fátækir og siðferðilega
vondir. Ef þessu er ekki þannig farið
getur lögmálið um framþróun ekki
útskýrt efnahagslega velgengni og
séu hinir hæfu og ríku ekki siðferði-
lega góðir er ómögulegt að sýna
fram á að þeir verðskuldi þær eignir
sem þeir eiga.10 Nú er það bara
þannig að það er útilokað að sýna
fram á að þetta þrennt, hæfni, ríki-
dæmi og gott siðferði, fari saman.
Líkamleg framþróun þarf ekki endi-
lega að leiða til betra siðferðis.
Hinn sterki einstaklingur þarf ekki
endilega að vera góður heldur má
þvert á móti gera ráð fyrir að hann
SAGNIR 79