Sagnir - 01.04.1989, Page 82

Egill Ólafsson
Þegar Darwin var að ferðast um Patagóníu, sá hann mæður bera ný-
fædd börn alsnakin þó ísing væri úti, og regndroparnir frysu, svo húð-
ina hélaði. Það er augljóst, að ekkert veiklað barn hefði staðist þann
kulda, þess vegna komust að eins hraustu börnin upp. Hér erum við
þá komin að einni aðalorsökinni til hnignunarinnar í menningar-
löndunum, sem einungis verður úr bætt með því að finna ráð til að
herða og styrkja veiku kynslóðina, sem nú er verið að nostra við að
halda lífinu í, iíkt og suðrænum jurtum í vermireitum, en sem áður
var gefið á gaddinn. Ef vér eigum að halda þessari veikluðu kynslóð
við, þá verðum vér að lækna veiklunina og koma í veg fyrir margföldun
allra veiklunarmerkja við erfðir mann fram af manni, með kynbóta-
ráðum og skynsamlegu viti, því ella drýgjum vér sjálfsmorð á kyn-
flokki vorum með undanrenningarvorkunnsemi við lítilmagnann.
Heimild: Steingrímur Matthíasson: „Heimurinn versnandi fer.“ Skímir 1913,263.
þurfi að beita vondum ineðulum til
að lifa af. Það er spurning hvort rúm
er fyrir nokkra siðfræði í þessari
kenningu. Siðfræði er marklaus
nema einhver möguleiki sé á því að
breyta umhverfinu til samræmis við
það sem maður kýs. Ef að siðferðið
væri bara eitthvert lögmál þá er það
ekki í mannlegu valdi að breyta
einu eða neinu til góðs.
Þjóðareinkenni
íslendinga
Umræður um mannbætur voru all-
miklar á íslandi á fyrri hluta þessar-
ar aldar. Ýmsir íslenskir mennta-
menn, sérstaklega læknar, hrifust af
mannbótastefnunni. Erfitt er að
skýra þetta fullkomlega en þó má
fullyrða að menn hafi aðhyllst þess-
ar hugmyndir fyrst og fremst vegna
einlægrar framfaratrúar sem hefur
verið í góðu samræmi við þær fram-
farir sem voru að verða á íslensku
samfélagi á þessum tíma. Framfarir
í erfðafræði, en þær voru örar í
kjölfar uppgötvana austurríska
munksins Gregors Mendels (1822-
1884), vöktu áhuga íslenskra lækna
á mannbótastefnunni.
Mannbótaumræðan tengist um-
ræðu um þjóðareinkenni íslend-
inga sem var mikil í upphafi þessar-
ar aldar. Guðmundur Finnbogason
taldi að landið hefði mótað íslend-
inga og gert þá öðruvísi en aðrar
þjóðir. Hann gekk út frá þeirri kenn-
ingu franska náttúrufræðingsins
Jean de Lamarchs (1744-1829) að
umhverfi móti stofninn, að gíraffinn
sé svona hálslangur vegna þess að
hann hafi alltaf verið að teygja sig
upp í laufið í trjánum. Guðmundur
nefnir t.d. að fjallaþjóðir séu al-
mennt taldar glaðlyndar og fjörugar
án þess að skýra það frekar og að
sveitamenn sem sífellt gangi á
ósléttu verði öðruvísi í göngulagi en
borgarbúar sem sífellt gangi á þil-
sléttu."
Guðmundur hélt því fram, eins og
fleiri, að til íslands hefðu upphaf-
lega flust sérstakir „úrvalsmenn".
Skýringarnar á þessu eru eftirfar-
andi. Norðurlönd eru harðbýlt
svæði og þar gat aðeins þrifist harð-
gert fólk. Þetta fólk lifði frekar ein-
angrað frá umheiminum svo að það
spilltist lítt eða ekki af öðrum
kynjum. Frá Noregi flutti síðan til ís-
lands áræðið og harðgert fólk sem
þoldi illa ófrelsi Haralds hárfagra.
Þessi söguskoðun kemur víða fram
t.d. í íslands sögu eftir Jónas Jóns-
son (1885-1968) frá Hriflu sem var
kennd í barnaskólum í 70 ár. í grein
sem Guðmundur Finnbogason skrif-
aði vitnar hann í Elsworth Hunting-
ton prófessor við Yale háskóla í
Bandaríkjunum. Prófessor þessi
virðist hafa haft meira en lítið álit á
íslandi og íslendingum. Niðurstaða
prófessorsins er þessi:
ísland er undraland. Þrátt fyrir
eðlisgalla sína hefir það um 1000
ár staðið í fylkingarbroddi menn-
ingarinnar. Er það sanni næst, að
það hafi, að tiltölu við fólks-
fjölda, lagt stærri skerf til fram-
fara mannkynsins en nokkurt
annað svæði, að undanteknu
Grikklandi hinu forna og Gyðinga-
landi.12
Hungur og hallæri hefur sam-
kvæmt þessu haft jákvæð áhrif á
landsmenn. Þetta er í góðu sam-
ræmi við það sem Spencer sagði
um að erfiðleikar væru af því góða.
Óblíð veðrátta hefur t.d. þessi góðu
áhrif.
„Hún beygir dáðleysingjann, en
kveikir upp karlmennskuna og
glæðir þróttinn í hinum hrausta
og hugprúða, og það mundi vera
í anda Bjarna: „frostið oss
herðir", kveður hann.“13
Guðmundur ræðir fleiri tegundir af
erfiðleikum en efast um að drepsótt-
ir virki mannbætandi því að þær
virðast leggjast jafnt á gáfumenn
sem heimskingja. Sama segir hann
að gildi um sjóslys.
Hugmyndir um jákvæð áhrif af
hallærum og hungursneyðum koma
víða fram. Þorvaldur Thoroddsen
(1855-1922) náttúrufræðingur segir
t.d.:
Stórabóla gekk yfir landið sem
kunnugt er 1707-1708, og er talið
að 18 þúsundir manna hafi dáið.
Gerði sótt þessi landinu mikið
tjón, en hreinsaði jafnframt til,
því þá dó mikið af flökkulýð,
holdsveiku fólki og öðrum aum-
ingjum.14
Svipuð viðhorf koma fram hjá
Steingrími Arasyni (1879-1951)
kennara, í bók hans Mannbœtur.
Hann fer mörgum orðum um dýr-
asta auð þjóðarinnar sem sé lífs-
kraftur hennar, andlegur, líkamleg-
ur og siðferðilegur. Þessi mikli lífs-
kraftur er tilkominn vegna þess hve
fósturjörðin hefur „agað oss strangt".
Sem dæmi um þennan aga nefnir
hann ungbarnadauðann.
Áður fyrr dó á fyrsta aldursári
sem svaraði þrem og jafnvel fjór-
um hundruðum af hverju þús-
undi — eða eins mikið og mest á
sér stað meðal hálfvilltra þjóða.
Vont loft í baðstofum, fáfræði og
óþrifnaður varð þeim að fjörtjóni,
sem voru ekki því sterkari. Nú
80 SAGNIR