Sagnir - 01.04.1989, Page 99

Sagnir - 01.04.1989, Page 99
Hvað varð um ómagabörnin ... TAFLA 1 Fjöldi eftirlifenda 1845, landið allt: í hundraðshlutum Lífslíkur ómagabarna miðað Ómagar 36,5 við bændabörn voru Bændabörn (samanburðarhópur) 47,8 (36,5/47,8 x 100) = 76% TAFLA 2 Stéttaskipting 1845, allt landið. í hundraðshlutum. Ath.: Konur eru hér taldar í sama starfshóp og eiginmenn. „Lærðir menn“ Ómagar Bændabö 4,5 Bændur + grashúsmenn 42,6 68,0 Tómthúsmenn, sjómenn og húsfólk 10,8 4,5 Vinnufólk 40,5 17,5 1 horni barna 1,4 5,0 Ómagar 4,7 0,5 Alls 100,0 100,0 TAFLA 3 Giftingarstaða 1845. (Giftir T ekkjur + ekklar). í hundraðshlutum. Ómagar Karlar Konur Alls Landiðallt 78 56 65 Bændabörn Karlar Konur Alls 92 85 88 Sama gerðu Óskar og Guðni. Ásgeir valdi hins vegar bæði ómaga sem ólust upp hjá vandalausum (alls 74) og þá sem ólust upp árið 1801 hjá foreldrum (alls 21). Ekki er hægt að sjá að þessi mismunur á úr- vinnslu hafi haft marktæk áhrif á niðurstöðuna. Ómagabörnin dóu jafnt hjá foreldrum sem vandalaus- um. Margir einstaklingar kölluðust fósturbörn í manntalinu 1801. Hér <!r um margbreytilegan hóp að ræða. ^ar var t.d. að finna ættarómaga (þegar ættin en ekki sveitin sá um f'amfærslu ómagans) og þar voru einnig börn tiltölulega velstæðra bænda, sem komið var fyrir á öðr- um bæjum til menntunar eða fyrir vinsemdarsakir. Ákveðið var að hafa engin fósturbörn með í rannsókn- inni og gilti það um allar sveitir landsins. Þetta var einkum bagalegt við Austurlandsrannsóknina, þar sem fósturbörnin voru mörg og voru oft augljóslega einhvers konar ómagar. Vesturland ásamt Gullbringu- og Kjósarsýslu hafði nokkra sérstöðu í atvinnumálum. Stór hluti íbúanna þar var aðallega sjávarbændur og margir þeirra kölluðust grashús- menn í manntalinu 1801. Við valið á bændabörnum tók Óskar, sem rann- sakaði þennan landshluta, það ráð að telja til bændabarna öll börn fiski- manna. Þetta gæti verið ein ástæða þess að niðurstaða hans á örlögum bændabarnanna í samanburði við ómagabörnin stakk nokkuð í stúf við niðurstöður hinna: Lífslíkur “bændabarna" á Vesturlandi voru þannig aðeins minni en lífslíkur ómaganna, þveröfugt við það sem kom fram hjá hinum. En ástæða þessa gæti einnig verið hrein og klár tilviljun! Þannig voru lífslíkur ómaga svipaðar á Vesturlandi og gerðist á Vestfjörðum og Norður- landi vestra, en þær minnkuðu nokk- uð þegar austar dró. Miklu meiri breytileiki var hins vegar á lífslíkum bændabarnanna eftir rannsóknar- svæðum og því hlýtur tilviljana- þátturinn að hafa verið hér nokkur. En svipaðar niðurstöður fengust í ritgerðunum fjórum um stéttarstöðu ómaga- og bændabarnanna frá 1801 sem lifðu árið 1845. Miklu fleiri bændabörn giftust og þau komust ofar í stéttapíramídanum eins og sést greinilega í meðfylgjandi töflum. Á öllum „rannsóknarsvæðunum" fjór- um voru 45-52% barnaómaganna 1801 vinnuhjú eða ómagarárið 1845 og 35^15% þeirra voru þá bændur eða bændakonur. Hins vegar voru nær engin bændabörn 1801 ómagar árið 1845, 14-24% þeirra voru þá vinnuhjú og 65-76% bændur eða bændakonur. Hjúskaparstaða ómag- anna 1801 var breytilegri eftir „rann- sóknarsvæðum", en hæsta giftingar- hlutfall þeirra 1845 var á Austur- landi og Norðausturlandi, en þar voru líka fæstu ómagarnir á lífi. Á Vesturlandi árið 1845 var lægsta giftingarhlutfall ómaganna frá 1801 en þar voru líka fremur margir ómagar á lífi. Hugsanlegt er að ó- magadauðinn hafi verið óvenjulega hár á austanverðu landinu í harð- indunum á fyrstu áratugum 19. aldarinnar en þeir ómagar sem á annað borð lifðu hörmungarnar hafi haft meira „lífsrými" (t.d. til gift- inga) en ómagar í öðrum landshlut- um. En allt þarf þetta að rannsaka betur og líta verður á könnun þessa sem upphaf frekari athugana á ákveðn- um þætti í fólksfjölda- og fjölskyldu- sögu 19. aldar. SAGNIR 97
Page 1
Page 2
Page 3
Page 4
Page 5
Page 6
Page 7
Page 8
Page 9
Page 10
Page 11
Page 12
Page 13
Page 14
Page 15
Page 16
Page 17
Page 18
Page 19
Page 20
Page 21
Page 22
Page 23
Page 24
Page 25
Page 26
Page 27
Page 28
Page 29
Page 30
Page 31
Page 32
Page 33
Page 34
Page 35
Page 36
Page 37
Page 38
Page 39
Page 40
Page 41
Page 42
Page 43
Page 44
Page 45
Page 46
Page 47
Page 48
Page 49
Page 50
Page 51
Page 52
Page 53
Page 54
Page 55
Page 56
Page 57
Page 58
Page 59
Page 60
Page 61
Page 62
Page 63
Page 64
Page 65
Page 66
Page 67
Page 68
Page 69
Page 70
Page 71
Page 72
Page 73
Page 74
Page 75
Page 76
Page 77
Page 78
Page 79
Page 80
Page 81
Page 82
Page 83
Page 84
Page 85
Page 86
Page 87
Page 88
Page 89
Page 90
Page 91
Page 92
Page 93
Page 94
Page 95
Page 96
Page 97
Page 98
Page 99
Page 100
Page 101
Page 102
Page 103
Page 104
Page 105
Page 106
Page 107
Page 108
Page 109
Page 110
Page 111
Page 112
Page 113
Page 114
Page 115
Page 116
Page 117
Page 118
Page 119
Page 120
Page 121
Page 122
Page 123
Page 124
Page 125
Page 126
Page 127
Page 128
Page 129
Page 130
Page 131
Page 132

x

Sagnir

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Sagnir
https://timarit.is/publication/1025

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.