Sagnir - 01.04.1989, Síða 99

Sagnir - 01.04.1989, Síða 99
Hvað varð um ómagabörnin ... TAFLA 1 Fjöldi eftirlifenda 1845, landið allt: í hundraðshlutum Lífslíkur ómagabarna miðað Ómagar 36,5 við bændabörn voru Bændabörn (samanburðarhópur) 47,8 (36,5/47,8 x 100) = 76% TAFLA 2 Stéttaskipting 1845, allt landið. í hundraðshlutum. Ath.: Konur eru hér taldar í sama starfshóp og eiginmenn. „Lærðir menn“ Ómagar Bændabö 4,5 Bændur + grashúsmenn 42,6 68,0 Tómthúsmenn, sjómenn og húsfólk 10,8 4,5 Vinnufólk 40,5 17,5 1 horni barna 1,4 5,0 Ómagar 4,7 0,5 Alls 100,0 100,0 TAFLA 3 Giftingarstaða 1845. (Giftir T ekkjur + ekklar). í hundraðshlutum. Ómagar Karlar Konur Alls Landiðallt 78 56 65 Bændabörn Karlar Konur Alls 92 85 88 Sama gerðu Óskar og Guðni. Ásgeir valdi hins vegar bæði ómaga sem ólust upp hjá vandalausum (alls 74) og þá sem ólust upp árið 1801 hjá foreldrum (alls 21). Ekki er hægt að sjá að þessi mismunur á úr- vinnslu hafi haft marktæk áhrif á niðurstöðuna. Ómagabörnin dóu jafnt hjá foreldrum sem vandalaus- um. Margir einstaklingar kölluðust fósturbörn í manntalinu 1801. Hér <!r um margbreytilegan hóp að ræða. ^ar var t.d. að finna ættarómaga (þegar ættin en ekki sveitin sá um f'amfærslu ómagans) og þar voru einnig börn tiltölulega velstæðra bænda, sem komið var fyrir á öðr- um bæjum til menntunar eða fyrir vinsemdarsakir. Ákveðið var að hafa engin fósturbörn með í rannsókn- inni og gilti það um allar sveitir landsins. Þetta var einkum bagalegt við Austurlandsrannsóknina, þar sem fósturbörnin voru mörg og voru oft augljóslega einhvers konar ómagar. Vesturland ásamt Gullbringu- og Kjósarsýslu hafði nokkra sérstöðu í atvinnumálum. Stór hluti íbúanna þar var aðallega sjávarbændur og margir þeirra kölluðust grashús- menn í manntalinu 1801. Við valið á bændabörnum tók Óskar, sem rann- sakaði þennan landshluta, það ráð að telja til bændabarna öll börn fiski- manna. Þetta gæti verið ein ástæða þess að niðurstaða hans á örlögum bændabarnanna í samanburði við ómagabörnin stakk nokkuð í stúf við niðurstöður hinna: Lífslíkur “bændabarna" á Vesturlandi voru þannig aðeins minni en lífslíkur ómaganna, þveröfugt við það sem kom fram hjá hinum. En ástæða þessa gæti einnig verið hrein og klár tilviljun! Þannig voru lífslíkur ómaga svipaðar á Vesturlandi og gerðist á Vestfjörðum og Norður- landi vestra, en þær minnkuðu nokk- uð þegar austar dró. Miklu meiri breytileiki var hins vegar á lífslíkum bændabarnanna eftir rannsóknar- svæðum og því hlýtur tilviljana- þátturinn að hafa verið hér nokkur. En svipaðar niðurstöður fengust í ritgerðunum fjórum um stéttarstöðu ómaga- og bændabarnanna frá 1801 sem lifðu árið 1845. Miklu fleiri bændabörn giftust og þau komust ofar í stéttapíramídanum eins og sést greinilega í meðfylgjandi töflum. Á öllum „rannsóknarsvæðunum" fjór- um voru 45-52% barnaómaganna 1801 vinnuhjú eða ómagarárið 1845 og 35^15% þeirra voru þá bændur eða bændakonur. Hins vegar voru nær engin bændabörn 1801 ómagar árið 1845, 14-24% þeirra voru þá vinnuhjú og 65-76% bændur eða bændakonur. Hjúskaparstaða ómag- anna 1801 var breytilegri eftir „rann- sóknarsvæðum", en hæsta giftingar- hlutfall þeirra 1845 var á Austur- landi og Norðausturlandi, en þar voru líka fæstu ómagarnir á lífi. Á Vesturlandi árið 1845 var lægsta giftingarhlutfall ómaganna frá 1801 en þar voru líka fremur margir ómagar á lífi. Hugsanlegt er að ó- magadauðinn hafi verið óvenjulega hár á austanverðu landinu í harð- indunum á fyrstu áratugum 19. aldarinnar en þeir ómagar sem á annað borð lifðu hörmungarnar hafi haft meira „lífsrými" (t.d. til gift- inga) en ómagar í öðrum landshlut- um. En allt þarf þetta að rannsaka betur og líta verður á könnun þessa sem upphaf frekari athugana á ákveðn- um þætti í fólksfjölda- og fjölskyldu- sögu 19. aldar. SAGNIR 97
Síða 1
Síða 2
Síða 3
Síða 4
Síða 5
Síða 6
Síða 7
Síða 8
Síða 9
Síða 10
Síða 11
Síða 12
Síða 13
Síða 14
Síða 15
Síða 16
Síða 17
Síða 18
Síða 19
Síða 20
Síða 21
Síða 22
Síða 23
Síða 24
Síða 25
Síða 26
Síða 27
Síða 28
Síða 29
Síða 30
Síða 31
Síða 32
Síða 33
Síða 34
Síða 35
Síða 36
Síða 37
Síða 38
Síða 39
Síða 40
Síða 41
Síða 42
Síða 43
Síða 44
Síða 45
Síða 46
Síða 47
Síða 48
Síða 49
Síða 50
Síða 51
Síða 52
Síða 53
Síða 54
Síða 55
Síða 56
Síða 57
Síða 58
Síða 59
Síða 60
Síða 61
Síða 62
Síða 63
Síða 64
Síða 65
Síða 66
Síða 67
Síða 68
Síða 69
Síða 70
Síða 71
Síða 72
Síða 73
Síða 74
Síða 75
Síða 76
Síða 77
Síða 78
Síða 79
Síða 80
Síða 81
Síða 82
Síða 83
Síða 84
Síða 85
Síða 86
Síða 87
Síða 88
Síða 89
Síða 90
Síða 91
Síða 92
Síða 93
Síða 94
Síða 95
Síða 96
Síða 97
Síða 98
Síða 99
Síða 100
Síða 101
Síða 102
Síða 103
Síða 104
Síða 105
Síða 106
Síða 107
Síða 108
Síða 109
Síða 110
Síða 111
Síða 112
Síða 113
Síða 114
Síða 115
Síða 116
Síða 117
Síða 118
Síða 119
Síða 120
Síða 121
Síða 122
Síða 123
Síða 124
Síða 125
Síða 126
Síða 127
Síða 128
Síða 129
Síða 130
Síða 131
Síða 132

x

Sagnir

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Sagnir
https://timarit.is/publication/1025

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.