Sagnir - 01.04.1989, Side 111

Manntalið 1816 og útgáfa þess
é/t-trt rtétru^hr
~&b-r-t±+i' A}&rQ<suiG)(£/frr JfíÁ
V /, , , /' /y ' / /
/Oo-r-'L*f(S/ / / ^ //— /CL-/A
M*r \ //7/
/f - . ,
^U-i^rOLfx. v/f~itíL 'd&A+r- f/ Á. 70- — }Á fcL-
^v^/írðí<//
C/Cjrt tK' {2*tn*-u-f£^ /£yf {'£-/*-—/£
&&»* 2*-/~'U
fantftff )Z/
é'f&C/co^ "
Q/f/x^ sJ'6
- /£>—/* —/*■
"á ™ Q(o-/-*’- ~'^
/Qeri'n/- 7 /* Q/)'~
-y-o-t'L-

-/* 7«“-
/ý — 9<<--/*i
Úr árlegu sóknarmanntali 1816 sem skrifað er í sóknarmannlalsbók Reykjavíkur fyrir árin 1805-24.
vikum. Eða dytti einhverjum í hug
að leita að Knútssonum þegar þeir
vildu finna menn með Knudsen-
eða Knudtzon-nafni? Eða að leita að
nafninu Engill fyrir Angel og Bát fyrir
Baade? Stafsetning útlendra nafna
var á reiki á þessum tíma og hægt er
að búast við því að sjá ýmsar útgáfur
af henni. En það er engin ástæða til
að eltast við þýðingar á nöfnum eða
jafnvel afbakanir, sem viðkomandi
fólk myndi ekki kannast við sem sitt
eigið nafn. Það ruglar bara og villir
um fyrir notendum manntalsins.
Skökk nöfn eru eitt af því sem
hægt hefði verið að komast hjá ef
gerðirnar tvær hefðu verið bornar
saman. Á bls. 423 stendur Þorsteinn
(Clementsen) en það mun eiga að
vera bróðir hans Þorkell, ef aldurinn
er réttur. A.m.k. er annað hvort
aldurinn vitlaus eða nafnið. Á sömu
blaðsíðu er eitt barna Gunnlaugs
Brynjólfssonar nefnt Þórdís en Þórð-
ur er hið rétta. Þetta hefði komið í
Ijós við samanburð á gerðunum og
athugun á næstu sóknarmanntölum
í kring.
Með samanburði hefði líka verið
hægt að fá vitneskju um aldur fólks
eða stöðu þar sem það vantaði (bls.
436). Stundum er skrifað ofan í
aldursárin og getur þá vafi leikið á
réttum aldri. í þeim tilvikum var
sjálfsagt að athuga hina gerðina og
næstu sóknarmanntöl í kring ef
óvíst var um hið rétta.
Umsjónarmaður útgáfunnar hefur
ekki áttað sig á mikilvægi þess að
hafa stöðuheiti rétt og nákvæm og
kemur það fram í ýmsu. Vera má að
einhverjum finnist það sparðatín-
ingur, en það er ekki rétt. Manntöl
eru notuð m.a. til þess að gera rann-
sóknir á stéttarstöðu og hafa ís-
lenskir fræðimenn gert það. Fyrir þá
skiptir máli að stöðuheiti séu rétt og
nákuæm, því ekki er hægt að ætlast
til þess að þeir fari að eyða mikium
tíma í að ganga úr skugga um að
stöðuheitin séu rétt. Slíka vinnu á
útgefandi frumheimildar að inna af
hendi ef það er ekki óstjórnleg
vinna, en ekki sá sem ætlar sér að
vinna úr henni. í því sambandi er
rétt að minnast á öll tökubörnin í
manntalinu. í báðum frumritunum
eru þau nær undantekningarlaust
nefnd fósturbörn og var engin ástæða
til þess að breyta þessu, nema síður
væri.
í nokkrum tilvikum ber gerðum
manntalsins ekki alveg saman um
stöðuheiti og hefði þá verið rétt af
umsjónarmanni að taka afstöðu til
þess hvort þeirra væri réttara að
nota, eða þá geta beggja. Yfirleitt er
ekki stórvægilegur munur á þeim og
má ráða í rétt stöðuheiti ef gerð væri
rannsókn á stéttarstöðu fólksins. í
fáeinum tilvikum er þó munurinn
meiri og mikilvægari. Skulu nokkur
dæmi um hvort tveggja nefnd.
í þeirri gerð sem umsjónarmaður-
inn fór eftir eru margir nefndir hús-
menn eða húskonur en þetta fólk er
nær alltaf nefnt tómthúsmenn eða
tómthúskonur í hinni gerðinni. Hús-
fólk gat bæði verið grashúsfólk og
tómthúsfólk og því hefði verið betra
að nota það orð sem var skýrara,
nefnilega tómthúsmaður/ kona. Þetta
skiptir máli ef gerð væri rannsókn á
stöðu fólks í manntalinu.
Maður að nafni Gunnlaugur
Brynjólfsson bjó í Skálholtskoti (bls.
423) og er hann nefndur bóndi í
annarri gerðinni en tómthúsmaður í
hinni.9 Það var stór munur á því hvort
einhver var bóndi eða tómthúsmað-
ur og var auðsætt að velja tómt-
húsmannsheitið. Það hefði líka ver-
ið í samræmi við málvenju þess
tíma miðað við atvinnu hans. Kristj-
án nokkur Brynjólfsson (bls. 427) er
titlaður hringjari í annarri manntals-
gerðinni þó naumast hafi hann lifað
af hringjaralaununum. Réttara hefði
verið að hafa hér með heitið tómt-
húsmaður eins og hin gerðin segir,
enda var tómthúsmennskan trúlega
hans lifibrauð.10 Mér finnst einnig
að réttara hefði verið að hafa gras-
húsmannsheitið á ábúanda Skild-
inganeskots eins og önnur gerðin
hefur," en ekki bóndatitilinn eins
og hann sæti stórjörð (bls. 434).
Það hefði líka verið þarft að vita að
Páll Guðnason í Grjóta hefur ekki
bara lifað af snikkaraiðninni, eins
og maður gæti haldið af útgáfunni
(bls. 425), því hann er titlaður tómt-
húsmaður í hinni gerðinni.12
í nokkrum tilfellum hefur munur-
inn á stéttarheitinu meiri þýðingu.
SAGNIR 109