Sagnir - 01.06.2005, Blaðsíða 37

Sagnir - 01.06.2005, Blaðsíða 37
Alþjóðlegir eða íslenskir? Brynjólfur Bjarnason Það á hins vegar ekki við um erindi sem Brynjólfur hélt á Ámesingamóti árið 1946.'“ Þar ræddi hann upplifun fólks á stöðum og sagði svo: „Þama á ættjarðarástin sínar dýpstu rætur. Við elskum ættjörðina vegna heilagra dóma bemskunnar, vegna málsins sem móðir okkar talaði, vegna sagnanna og ævintýranna, sem hún sagði okkur“. I kjölfarið lofar Brynjólfúr Jónas Hallgrímsson og klykkir svo út með að segja: „Fátt hefur verið misnotað jafnherfilega af óvönduðum stjómmálamönnum og ættjarðarástin. Ég get ekki hugsað mér öllu siðlausara athæfi, einmitt vegna þess hvað þessi kennd á sér djúpar rætur og er samtvinnuð því bezta í hverjum manni.“liö í þessu erindi Brynjólfs, sem og víðar í skrifum hans, má greina fortíðarþrá og nauðsyn þess að byggja bjarta framtíð á því besta úr fortíðinni. Áþekka skoðun höfðu margir þjóðemissinnar fyrr á öldinni, ekki síst Jón Aðils.liv Rúmu ári eftir íyrrgreinda ræðu Brynjólfs að Þrastalundi (sumarið 1940) höfðu veður skipast þannig að Bandaríkjamenn höfðu tekið við hersetu íslands. Af því tilefni sagði Brynjólfur í þingræðu 9. júlí 1941 að „særður þjóðarmetnaður" mætti ekki beinast gegn erlendum hermönnum sem landsmenn ættu engar sakir við. Slíkt gagnist aðeins andstæðingum alþýðunnar. „Við viljum lifa í friði við allar þjóðir, og stefna okkar sósíalista er bræðralag alþýðunnar í öllum löndum. Baráttan fyrir frelsi íslenzku smáþjóðarinnar er óhugsandi nema í bandalagi við frelsisbaráttu fólksins í öðrum löndum." Og hann bætir við: „Þeir munu reynast beztu íslendingamir, sem hafa hina sósíalísku alþjóðahyggju að leiðarvísi í allri sinni framkomu.“lv Hér gefur Brynjólfur uppskrift að íslendingi sem hann telur bestan, þ.e. sósíalískan alþjóðahyggjumann, trúan ættjörð sinni og með >»þjóðarmetnað“. SJÁLFSTÆÐISBARÁTTA EFTIR SJÁLFSTÆÐISBARÁTTU Sósíalistar vora hlynntir lýðveldisstofnun strax árið 1942. Minnihlutastjóm Ólafs Thors, sem þá sat, leitaði hófanna um það en ákvað að bíða. í yfirlýsingu frá Sósíalistaflokknum það ár var hvatt til tafarlausrar lýðveldisstofnunar og vísað til eindregins vilja þjóðarinnar °g réttar til þessa. Stuðningi flokksins var heitið þótt málið kynni að dragast.1" Þegar nær dró lýðveldisstofnun má greina áherslubreytingu hjá Brynjólfi Bjamasyni. í ræðu á þingi Sósíalistaflokksins árið 1942 er hann að velta fyrir sér stöðu íslands að lokinni heimsstyrjöld. Brynjólfur segir: „Þjóðin þarf áreiðanlega að taka á öllu, sem hún á til, t'l þess að halda sjálfstæði sínu, og við þurfum að afla okkur bandamanna í þeirri sjálfstæðisbaráttu, sem við eigum þá fyrir höndum.“'vii Líkt og ýmsir skoðanabræður hans sá Brynjólfur lýðveldisstofnunina ekki sem lokaáfanga á ferð íslendinga til ffelsis og sjálfstæðis heldur sem skref í þá átt. I þessu ljósi skjóta skökku við upphafsorð Brynjólfs í ávarpi í Þjóðviljanum, 17. júní 1944. Þar gleðst hann yfír því að náð hafi verið „langþráðu lokatakmarki“ eftir aldalanga baráttu. Hann fagnar innlendri stjóm, innlendum þjóðhöfðingja, sjálfsforræði þjóðarinnar og viðurkenningu voldugra ríkja og telur mikilsvert að þjóðin hafí aldrei verið eins sammála um neina stjórnmálaákvörðun. Einhverjar efasemdir læðast þó að því Brynjólfur spyr að endingu hvort baráttunni sé lokið og vísar til stríðsins og hemámsins.'™ í ræðu 1. desember 1944 virðist allur vafí horfmn úr huga Brynjólfs. Þar staðhæfir hann að sjálfstæðisbaráttunni sé ekki lokið."* Hann tekur þannig ótvírætt undir með Einari Olgeirssyni sem sagði í grein í Rétti árið 1940 að baráttan myndi halda áfram. Hún myndi taka að snúast um viðhald íslensks þjóðemis, með eflingu og fegrun menningar þjóðarinnar og baráttu fyrir pólitísku, atvinnu- og fjárhagslegu sjálfstæði hennar.‘x TILVERUBARÁTTA? Hvers vegna lögðu íslenskir kommúnistar áherslu á þjóðemiskennd? Líklega gerðu þeir sér snemma grein fyrir því að til að ná fótfestu og komast til áhrifa, yrðu þeir að höfða til breiðs hóps. Þetta togaðist á við að halda sterkum tengslum við Komintem, hlíta leiðsögn þess og halda uppi aga og festu innan hreyfmgarinnar. Komintem reyndi að leggja áherslu á „rétta línu“ í KFÍ við stofnun hans en ýmsir meðal islenskra kommúnista hölluðust ffernur að því að beita þeim aðferðum sem vel höfðu reynst.‘xi Skortur á ræktun þjóðemisvitundar í kenningum marxista og hugmyndum Komintem kom ekki í veg fyrir að sumir kommúnistaflokkar, ekki síst sá íslenski, reyndu að höfða til þjóðemiskenndar landa sinna.‘xii Marxistar álitu borgaralega þjóðemisstefhu vera kúgunartæki borgarastéttar á alþýðu og á þeim forsendum mótmæltu þeir Alþingishátíðinni. Þeir reyndu því að setja sína eigin þjóðemisbaráttu í samhengi við sjálfstæðisbaráttuna við Dani.lxiii Ef til vill töldu þeir að meginhluti verkalýðsins hallaðist ffernur til þjóðemiskenndar en alheimsbyltingar kommúnismans og þvi álitið að mikilvægt væri að spila effir þeirri stöðu og leggja áherslu á þjóðemið? Skortur á ræktun þjóöernisvitundar í kenningum marxista og hugmyndum Komintern kom ekki í veg fyrir að sumir kommúnistaflokkar, ekki síst sá íslenski, reyndu að höfða til þjóðerniskenndar landa sinna. Jón Ólafsson heldur því fram að eftir að íslenskir kommúnistar höfðu mætt hatri og fyrirlitningu landa sinna, vegna griðasáttmála Hitlers og Stalíns og innrásar Sovétmanna í Finnland, hafi þeir verið litnir jákvæðari augum þegar Sovétmenn hófu þátttöku í styrjöldinni. Þjóðemislegar röksemdir úr röðum íslenskra kommúnista verða háværari og ákveðnari í upphafi fimmta áratugarins en áður varbliv Jón telur það andstreymi sem forystumenn Sósíalistaflokksins urðu fýrir á áranum 1939-1941 hafi lagt „granninn að þjóðlegri verkalýðsstefnu sem átti eftir að ráða ferðinni um langt skeið.“‘xv NIÐURLAG Andóf kommúnista gegn Alþingishátíðinni árið 1930 kom mestmegnis frá einum manni, Einari Olgeirssyni. Skrif hans um Alþingishátíðina í Minningarhefti Réttar vora fyrst og síðast liður í samtímastjómmálabaráttu, þótt í þeim sé mikið fjallað um söguna. Framundan var uppgjör innan Alþýðuflokksins og samstarf forystu hans við Sjálfstæðisflokk og Framsóknarflokk, flokka auðvalds og stórbænda, gaf tilefni til að reiða til höggs. Skrif Einars era líka í samræmi við andstöðu Komintem við borgaralega þjóðemisstefnu. Sagnir 2005 35
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84
Blaðsíða 85
Blaðsíða 86
Blaðsíða 87
Blaðsíða 88
Blaðsíða 89
Blaðsíða 90
Blaðsíða 91
Blaðsíða 92
Blaðsíða 93
Blaðsíða 94
Blaðsíða 95
Blaðsíða 96
Blaðsíða 97
Blaðsíða 98
Blaðsíða 99
Blaðsíða 100
Blaðsíða 101
Blaðsíða 102
Blaðsíða 103
Blaðsíða 104

x

Sagnir

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Sagnir
https://timarit.is/publication/1025

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.