Sagnir - 01.06.2005, Side 49

Hinn varanlegi eilífi fríður á jörðu
herti hún á kvenréttindabaráttu blaðsins og í fyrsta tölublaði ársins 1905
lýsti hún breytingunum formlega yfir."
Ótti Bríetar um að vinsældir blaðsins myndu dvína var á rökum
reistur og fór upplagið úr 3000 eintökum niður í 1500 á árunum
1905-10.™ Ekki hefúr mér tekist að fá upplagstölur blaðsins í dýrtíð
stríðsáranna, þegar prent- og pappírskostnaður rauk upp úr öllu valdi,
en í bréfi til dóttur sinnar árið 1917 kvartaði Bríet sáran yfir afkomu
blaðsins og óttaðist hún að þeir fáu áskrifendur sem þá voru eftir
myndu segja blaðinu upp.viU
Síðasta dag ársins 1919 kvaddi Bríet lesendur Kvennablaðsins eftir
25 ára útgáfú og ástæðan var, að sögn Bríetar, fyrst og fremst tap á
rekstri blaðsins. Affur á móti taldi hún blaðið hafa skilað hlutverki sínu
vel og eiga stóran skerf í þeim árangri sem kvenréttindamál höfðu þá
náð hérlendis. Að mati Bríetar var hún of gömul til að breyta blaðinu í
átt til meiri léttleika og vinsælda eins og margir höfðu ráðlagt henni, en
einnig þótti henni sú leið niðurlægjandi fyrir Kvennablaðið enda væri
hún þá „að afneita sínum stærstu áhugamálum.““
AFSTAÐA TIL STRÍÐANDI FYLKINGA
Án efa hefúr ritskoðun Breta haft áhrif á fféttaflutning íslenskra
blaða en varla er hægt að tala um bein afskipti af umfjöllun blaðanna
eins og gerðist í síðari heimsstyrjöld, heldur var hér einungis um að
ræða eftirlit með pósti og fjarskiptum til og frá landinu." Vissulega
hafði þetta áhrif á það sem skrifað var í blöðin, enda erfitt að fá
hlutlægar fréttir af ffamgangi stríðsins, en talsvert mun þó hafa borist
hingað af ritefni frá Þjóðverjum, sérstaklega fyrri hluta stríðsins.”
Virðist sem flest íslensku blaðanna hafi tekið afstöðu með eða á móti
tilteknum ófriðaraðila og þá aðallega Bretum eða Þjóðveijum.™
Opinberlega voru íslendingar hlutlausir í styijöldinni þótt innlend
stjómvöld hafi þurft að grípa til ráðstafana sem gengu þvert á yfirlýsta
stefhu danska konungsríkisins. Rétt eins og í síðari heimsstyijöldinni
virðist meirihluti íslendinga hafa hallast á sveif með „bandamönnum"
þótt afstaðan hafi ekki verið jafn afgerandi og síðar þegar flestir
Islendingar fylktu sér á bak við vestræn lýðræðisöfl gegn vígtólum
nasismans."'"
Afstaða blaðsins gegn stríðsbröltinu er
aftur á móti augljós og beinist
gagnrýni blaðsins fyrst og fremst gegn
ráðamönnum ófriðarríkjanna
(ónefndum karlmönnum) sem með
misvitrum ákvörðunum sínum leiddu
yfir þjóðir sínar hina miklu
stríðsógæfu.
Hlutleysi, eða eigum við að segja afstöðuleysi, Kvennablaðsins
gagnvart stríðandi fylkingum var aftur á móti afgerandi. Þetta má m.a.
lesa út úr þeim áhyggjum blaðsins þegar Bandaríkin voru að færast inn
í átökin. Það virðist ekki vera vegna hlutdrægni (með Þjóðveijum) sem
blaðið hefúr áhyggjur af þátttöku Bandaríkjamanna heldur er það ótti
við að nú verði sjóleiðin vestur um haf einnig ófær og auki því emt á
vandræði íslendinga, sérstaklega hvað varðar vöruskort og dýrtíð.,,íy
Afstaða blaðsins gegn stríðsbröltinu er aftur á móti augljós og beinist
gagnrýni blaðsins fyrst og fremst gegn ráðamönnum ófriðarríkjanna
(ónefndum karlmönnum) sem með misvitrum ákvörðunum sínum
leiddu yfir þjóðir sínar hina miklu stríðsógæfú. Ekki er laust við að
kaldhæðnislegan tón megi fínna í effirfarandi tilvitnun ritstjóra:
Þúsundir og miljónir saklausra manna, sem ekkert hatur bera
hvor til annars eru útbúnir með öllum hugsanlegum vígvélum
til þess að drepa hverir aðra. Hvers vegna? Er allur heimurinn
orðinn æðisgenginn? Því leita allir þessir stjómvitringar svona
langt yfir skamt að sannleikanum, sem hvert bamið getur
skilið."
r
Konur fagna fengnum kosningarétti á Austurvelli 1915.
ÍSLENSKA ÞJÓÐIN OG HIÐ EFTIRSÓKNARVERÐA
FULLVELDI
Kvennablaðið fjallar eðlilega lítið um stöðu íslands í stríðinu og
taldi réttilega að íslendingar hefðu ekki orðið mikið varir við hið mikla
ófriðarbál, sérstaklega fyrstu ár stríðsins. Erfiðar samgöngur við
umheiminn og þar með vaxandi vöruskortur og dýrtíð var helsta
áhyggjuefni blaðsins og ágerðust þessar áhyggjur þegar á leið.xvi Affur
á móti græddu íslendingar annað og meira - og hér var Bríet ekki að
tala um beinharða peninga heldur hið eftirsóknaverða fullveldi sem
bestu menn þjóðarinnar höfðu lengi barist fyrir og stefnt að.xvi'
Þótt sjálfstæðisbaráttan væri enn eitt stærsta mál íslenskra
stjómmála fór lítið fyrir innblásinni þjóðemishyggju þessara ára á
síðum Kvennablaðsins. Sjálf var Bríet gagnrýnin á þjóðarhugtakið því
að hennar mati höfðu íslenskar konur fram að þessu verið útilokaðar frá
því að teljast raunvemlegur hluti þjóðarinnar.x,iii Vissulega vildi Bríet
veg íslensku þjóðarinnar sem mestan og fagnar fúllveldi landsins árið
1918 en segja má að alþjóðahyggja hafi verið áberandi í skrifúm
blaðsins. Reyndar þarf þetta ekki að koma á óvart því Bríet hafði lengi
verið í nánum tengslum við Alþjóðasamtök kvenréttindasinna (IWSA).
Á síðum blaðsins endurómuðu því frómar erlendar hugmyndir um
alþjóðadómstól og allsheijarfélagsskap þjóða þar sem ríki heims áttu að
útkljá deiluefni sín.xix
PÓLITÍSK ÁHRIF KVENNA, „STÆRSTI
LJÓSDEPILLINN Á FRAMTÍÐARHIMNI ÞJÓÐANNA“
Kvennablaðið deildi þeirri skoðun með mörgum
kvenréttindakonum Vesturlanda að stríð væm háð á ábyrgð karlmanna
enda hefðu konur engin pólitísk réttindi. Konur væm því fómarlömb
stríðs sem þær höfðu ekkert með að segja - undirseldar misvitrum
ákvörðunum „sterkara" kynsins.” Þótt Kvennablaðið endurvarpi hér
hugmyndum erlendra kvenréttindasinna er greinilegt að ritstjóri er á
sama máli því finna má svipuð stef aftur og aftur á síðum blaðsins. Á
ámnum fyrir stríð vom kvenréttindasinnar innblásnir af þeirri frómu
hugmynd að konur gætu með atkvæðum sínum, og þar með pólitískum
völdum, gert ýmsar félagslegar umbætur á samfélaginu. Óþarfi er að
gera lítið út þessum ágætu hugmyndum enda áttu þær fúllan rétt á sér.
Aftur á móti emm við ekki eingöngu að tala um réttlátara og mannlegra
samfélag heldur áttu konur, þvert á þjóðemislinur, með eðlislægri
manngæsku sinni og friðelsku, að geta komið í veg fyrir styrjaldir. Með
pólitískum áhrifum töldu konur að þær hefðu getað komið í veg fyrir
styijöldina með því að draga úr þeirri spennu sem myndaðist á milli
þjóða Evrópu á ámnum fyrir stríð.xxi
„Vér ölum yður ekki lengur syni til
fæðu fyrir fallbyssur og morðtól.“
í eftirfarandi orðum Bríetar, sem hún segir enduróma raddir allra
kvenna stríðsþjóðanna, liggur kjaminn í málflutningi blaðsins: „Ef við
Saqnir200547